Kư-Ức
vỀ giáo-sư Lê HỮu MỤc
Giáo-Sư Lê Hữu Mục đă từng ở Huế, và tôi th́ suốt thiếu-thời ở Huế, cho nên Giáo-Sư Lê Hữu Mục đă là một phần trong kư-ức của tôi.
Hồi đó, tôi “được” động-viên
chuyên-môn với tư-cách “văn-nghệ-sĩ & kư-giả”
vào làm việc tại Pḥng 5 Bộ Tham-Mưu Đệ-Nhị
Quân-Khu, từ tháng 4 năm 1954 đến tháng 10 năm
1956, thời-gian xảy ra nhiều biến-cố sôi-động
nhất trong lịch-sử nước nhà.
Tôi vừa viết
bài tuyên-truyền và cũng đích-thân lên xe “Tác-Động Tinh-Thần” (Moral Action= tiền-thân của Tâm-Lư-Chiến [Chiến-Tranh
Tâm-Lư], rồi Chiến-Tranh Chính-Trị sau này) của Đại-Đội
Vơ-Trang Tuyền-Truyền
đi
phổ-biến tại các nơi giáp vùng Việt-Minh,
vừa phụ biên-tập tuần-báo “Tiếng Kèn”
của kư-giả Lê Đ́nh Thạch, vừa nhập vào toán
phóng-sự chiến-trường của nghệ-sĩ Tô
Kiều Ngân, vừa viết thời-luận hằng ngày
cho chương-tŕnh phát-thanh “Tiếng Nói Quân-Đội
tại Đệ-Nhị Quân-Khu”.
Khi ông Ngô Đ́nh Diệm về nước làm Thủ-Tướng,
Trung-Tướng Nguyễn Văn
Hinh, với tư-cách
Tổng Tham-Mưu-Trưởng Quân-Đội Quốc-Gia
Việt-Nam, đă sử-dụng quân-đội để
chống lại, với khẩu-hiệu “Mười Vé
Phi-Cơ cho gia-đ́nh họ Ngô
[ra khỏi Việt-Nam], hay là tính-mạng của cả trăm ngàn (?) chiến-sĩ
Quốc-Gia?”
Tại Đệ-Nhị
Quân-Khu, dưới quyền Tư-Lệnh là Đại-Tá
Trương
Văn Xương, Pḥng 5, do Đại-Úy
Đặng Văn
An chỉ-huy, cầm đầu các hoạt-động
của quân-đội, và cả dân-chúng, chống lại
họ Ngô. Và tôi là người phụ-trách viết bài
thời-luận, tuyên-truyền, hiển-nhiên phải
nằm trong phe Hinh+Xương.
Nhưng tôi tự ḿnh tách ra, tránh né âm-mưu của họ, bằng cách không những đă không viết ǵ chống-đối Ông Diệm, mà c̣n đả-kích thực-dân Pháp lúc đó đang c̣n thao-túng chính-quyền Quốc-Gia và có cố-vấn trong Quân-Đội Việt-Nam, đồng-thời đề-cao lư-tưởng tự-do mà Hoa-Kỳ gieo-rắc khắp năm châu.
Đài Huế hồi đó phát trên làn sóng rất mạnh, thính-giả nghe rơ cả ngoài Miền Bắc lẫn trong Miền Nam.
Trong những ngày
khởi-sự ủng-hộ Ông
Diệm, tôi được
người bạn là nhạc-sĩ
Ngọc-Linh, từ nhóm
thân-Diệm đầu
tiên, đến “móc nối” để
lợi-dụng Tiếng Nói Quân-Đội mà
củng-cố vị-thế của thủ-tướng
đang bấp-bênh trong
Nam.
Tôi biết rơ hơn về nhân-vật Ngô Đ́nh Diệm,
lúc đó vẫn c̣n xa-lạ đối với đại-đa-số
đồng-bào, phần lớn là nhờ nhạc-sĩ
Ngọc-Linh.
Thế là tôi công-khai
ly-khai, dùng Đài Quân-Đội Miền Trung để chính-thức
chống lại Hinh+Xương, tức là chống lại
Pháp, và hậu-thuẫn
Diệm là
“người của
Thế-Giới Tự-Do” tức của Hoa-Kỳ.
Phe Hinh+Xương phải lập một đài phát-thanh khác, nhưng nhỏ và yếu nên chỉ nghe được quanh Huế mà thôi.
Kết-quả là “Tiếng Nói Quân-Đội” của tôi, nghe được khắp nước, nhất là ở Sài-G̣n, đă góp một phần tích-cực tác-động quân-sĩ, trấn-an dân-nhân, ổn-định t́nh-h́nh, giúp Ngô Thủ-Tướng thoát cảnh khốn-đốn ban đầu...
Nhạc-sĩ Ngọc Linh là bào-đệ của
Giáo-Sư
Lê Hữu Mục.
Tôi quen Giáo-Sư Lê
Hữu Mục trước tiên là qua
nhạc-sĩ
Ngọc-Linh.
Lê Hữu Mục là một trong số các nhà
khoa-bảng/trí-thức
hiếm-hoi của Huế thời bấy giờ. Ông
dạy đại-học, nhưng ông cũng là một tay
chơi đàn tuyệt-vời.
Chương-tŕnh phát-thanh của tôi, ngoài các mục b́nh-luận
thời-cuộc, tin-tức thời-sự, điểm báo,
phóng-sự chiến-trường, quân-nhân t́m hiểu,
Anh-ngữ thực-hành (lớp dạy tiếng Anh vô-tuyến
đầu tiên cho người Việt-Nam
do tôi đảm-trách), thi-ca, kịch vô-tuyến,
nhạc ngoại-quốc, cổ-nhạc, dân-ca 3 Miền,
đương-nhiên là có tân-nhạc; mà mục tân-nhạc
của Đài Quân-Đội Miền Trung hồi ấy th́
vượt trội hẳn mục tân-nhạc của Đài
dân-sự Huế, v́ các tài-năng, nhất là giới
trẻ, đều đă đổ dồn qua phía nhà-binh (một
phần là do Pḥng 5 trả tiền thù-lao cao hơn).
Các ca-sĩ như
Ngọc-Cẩm &
Nguyễn Hữu Thiết,
Kim Tước,
Hà Thanh,
Bạch Yến, v.v... đều hát ở đây trước
khi dời vào Sài-G̣n.
Điều-khiển
ban tân-nhạc th́ có các nhạc-sĩ tên-tuổi như Lê
Quang Nhạc, Ưng
Lang, Lâm Tuyền,
Văn Giảng,
Lê
Trọng Nguyễn, v.v...
Nhưng trong mấy năm có Ngọc Linh
giúp tôi ở Đài
Quân-Đội Miền Trung th́ trên thực-tế Giáo-Sư
Lê Hữu Mục là nhạc-trưởng, v́ ông có tài
sử-dụng và phối-hợp các nhạc-cụ,
sắp-xếp chương-tŕnh, giải-quyết các
vấn-đề liên-quan.
Điều đáng
nói nhất là Giáo-Sư Lê Hữu Mục chỉ đến
chơi đàn với tư-cách nghệ-sĩ và thân-hữu,
cống-hiến tài-năng cho thính-giả bốn phương,
chứ không phải là bán công tŕnh-tấu để
nhận tiền thù-lao.
Do đó, Giáo-Sư
Lê Hữu Mục có nhiều uy-tín hơn và được
mọi người kính trọng hơn.
Tôi gần-gũi với Giáo-Sư Lê Hữu Mục
nhiều hơn là vào thời-gian ông ra tờ tuần-báo “Rạng Đông”.
Tôi thấy ông làm
mọi việc, hầu như là chủ-nhiệm kiêm
chủ-bút kiêm tổng-thư-kư ṭa-soạn, đích-thân
đọc kỹ từng bài lai-cảo, t́m hiểu
từng tác-giả, giải-đáp thắc-mắc cho
từng người.
Thế mà ông c̣n
lo về phần trước-tác của chính ông.
Trong lúc đó, ông
là giáo-sư giảng-dạy tại Viện Đại-Học
Huế, nơi có đặc-san
“Đại Học”
với sự đóng góp bài-vở giá-trị, nhất là
nghiên-cứu văn-học, triết-học, lịch-sử,
v.v... của những thành-phần ưu-tú như ông.
Riêng với tờ tuần-báo “Rạng Đông”, tôi
được ông giao giữ mục “Vườn Thơ”.
Rơ-ràng là ông,
nếu không làm thơ, th́ cũng là một tay rành về
thơ, hơn là chỉ một độc-giả yêu thơ;
và ông đă dành thời-gian mời các nhà-thơ đến
dự những buổi mạn-đàm về thơ, tại
tư-thất ông là nơi dùng làm ṭa-soạn của
tờ “Rạng Đông”.
Trong kư-ức tôi, ít nhất có hai kỷ-niệm vẫn c̣n đậm nét sau bao khúc quanh thời-gian.
Từ cuối tháng 10 năm 1956 trở đi, măn hạn quân-dịch,
tôi rời “Tiếng Nói Quân-Đội” ra khỏi môi-trường
văn-nghệ (văn thơ kịch nhạc) của chính-quyền,
về lại với ngành Cảnh-Sát Công-An.
Bên phía Thông-Tin (chủ-chốt
văn-nghệ), từ Nha Trung-Phần đến Ty
Thừa-Thiên, có chuyện tranh-giành ảnh-hưởng
giữa các nhân-vật, đều là nhà-thơ, về các
chức-vụ chỉ-huy trong ngành Thông-Tin. Trong
khung-cảnh đó, có việc ḍ-xét moi-móc đời tư
của nhau, cốt d́m người khác để ḿnh leo lên.
Trong một
buổi họp tại ṭa-soạn tuần-báo “Rạng
Đông”, nhà-thơ Đỗ Tấn (tên thật là
Đỗ Tấn Xuân, tác-giả tập thơ
“Mùa Hoa
Sim Nở”), đă đùa chỉ tôi mà bảo: “Anh
là cảnh-sát văn-nghệ đấy nhé!” Nó chỉ có nghĩa là một viên-chức cảnh-sát mà
làm văn-nghệ, nhưng nó cũng có nghĩa ngầm là
một viên-chức mật-vụ, hoặc văn-nghệ-sĩ mà làm công-tác ḍ-xét,
nhắm chính vào giới văn-nghệ. Ư hẳn Đỗ
Tấn muốn chọt một kẻ nào đó trong số
nhà-thơ viên-chức Thông-Tin có mặt trong buổi
họp ấy, song câu nói đó làm tôi nổi sùng, v́ tôi
không ở trong ngành Thông-Tin.
Tôi thấy Giáo-Sư
Lê Hữu Mục có vẻ tinh-ư thông-cảm tâm-trạng
của tôi.
Lát sau, ông lấy
ra một bài thơ của tôi, đọc lên, phê-b́nh
với lời ngợi-khen, rồi kết-luận:
“Thanh-Thanh bao giờ cũng vẫn là
Thanh-Thanh”.
Tôi đoán là ông
gián-tiếp trả lời Đỗ Tấn giùm tôi, nên tôi
thầm cám ơn ông.
Hồi đó, dân Huế vẫn c̣n thủ-cựu, nếu
không nói là cổ-hủ, lạc-hậu hay quan-liêu.
Đi ra khỏi nhà th́ phải phục-sức đường-hoàng,
nhét áo trong quần, không mặc sơ-mi “chim-c̣” (có
h́nh, có hoa). Nói-năng th́ phải lựa lời,
nhất là tôn-trọng tuổi-tác, địa-vị xă-hội,
cấp-chức chính-quyền.
Những ai
tiếp-xúc với Giáo-Sư Lê Hữu Mục, dù không
phải là học-sinh/sinh-viên, cũng vẫn gọi ông là
“giáo-sư”, thông-thường th́ gọi ông là “ông”.
Thế mà, có một hôm, trong buổi họp, nhà-thơ
Trần Dạ Từ, đă gọi Giáo-Sư
Lê Hữu
Mục là “anh”.
Tiếng “anh”
mà Trần Dạ Từ,
người trẻ tuổi nhất, chưa có
sự-nghiệp, dùng để gọi một giáo-sư
đại-học, một trong số ít các nhà trí-thức
được chế-độ trọng-vọng, đă gây
ngạc-nhiên cho nhiều người.
Trần Dạ
Từ th́ hồn-nhiên, không để ư ǵ đến
chuyện đó.
Nhưng khi ra
khỏi ṭa-soạn “Rạng Đông”, tôi nghe có
tiếng x́-xầm: “ông Mục bất-b́nh v́ Trần
Dạ Từ gọi ông là anh”.
Dù sao, tôi vẫn
không tin là Giáo-Sư Lê Hữu Mục bực
Trần
Dạ Từ về chuyện đó, bởi ông không hề
có ư lập nên một Hội của các nhà-thơ, để
giữ chức-vụ Hội-Trưởng hay Chủ-Tịch (như
bên “Hội Văn-Nghệ-Sĩ và Kư-Giả Miền
Trung”), không phân-biệt ǵ khi mời các nhà-thơ
đến họp, và trước sau ông cũng vẫn là
một người yêu thơ, có tâm-hồn thơ.
Về sau, v́ hoàn-cảnh chung của Đất Nước,
cũng như riêng của cá-nhân, tôi không c̣n gặp
mặt Giáo-Sư Lê Hữu Mục, nhưng vẫn gặp
ông trong một số tác-phẩm của ông.
Về mặt văn-học
nghệ-thuật, ông đă đóng góp vào kho tàng Văn-Hóa
Việt-Nam nhiều công-tŕnh biên-khảo có giá-trị cao.
Tuy ở xa ông, nhưng
khi đề-cập đến ông, tôi vẫn c̣n nhớ
thời-gian cộng-tác với ông qua tờ tuần-báo “Rạng Đông” với ḷng kính mến như
tự ngày nào.
Alameda,
Tháng Tư 2007
Thanh-Thanh
(Lê Xuân Nhuận)