ÔNG
ĐỒN LỢI
Tôi nói với thiếu-tá
Trương Công Ân, Chánh Sở Đặc-Cảnh Tỉnh
Thừa-Thiên, rằng anh khỏi cần tháp-tùng hoặc
cử nhân-viên đi theo tôi. Tôi chỉ đi dạo
chơi trên đại-lộ Trần Hưng Đạo và
quanh chợ Đông Ba, để xem lại những nơi
chốn cũ vốn đă ghi sâu trong tôi nhiều
kỷ-niệm khôn quên trước ngày tôi bị đày
đi khỏi Huế vào năm 1960.
Khi chỉ c̣n lại một ḿnh trên chiếc xe Jeep sơn
màu trắng xám và mang bảng số ẩn-tế đậu
dọc lề đường, tôi dùng mày vô-tuyến
chỉ-huy công-tác cuả đại-úy Nguyễn Công Văn,
Phó Sở Tác-Vụ, và Toán Đặc-Nhiệm Vùng I, mà tôi
đă phái đi riêng từ Đà-Nẵng ra, đang kín đáo
làm việc ở bên kia bờ sông Gia-Hội và ở mé
sau chợ Đông-Ba.
V́ các đối-tượng theo dơi cuả chúng tôi có những liên-hệ mật-thiết với một số viên-chức hữu-trách ở đây, tôi không tiện giao cho địa-phương thi-hành nên phải đích-thân từ Đà Nẵng ra tận nơi hành động với nhân-viên riêng của ḿnh.
*
Dù là dân Huế hay là người ở xa mà đă có
lần đến Huế, chắc là không ai không biết
đến đường Trần Hưng Đạo và
chợ Đông-Ba, nổi bật giữa trung-tâm thương-mại
và kỹ-nghệ cuả cố đô này .
Đối với tôi, bây giờ
cảnh-vật ở đây kém phần thân thương, v́
bây giờ ở đây không c̣n có nữa một khuôn
mặt quen thuộc, quen thuộc như người nhà
cuả mọi người, mọi nhà, nhất là ở khu
phố này, lần cuối cách đây chưa đầy mươi năm.
Đó là ông “Đồn Lợi”.
Tháng 3 năm 1947, đế-quốc Pháp đem binh-lính
viễn-chinh đến dẫm gót giày đinh xâm-lược
lên đất Thần-Kinh, trong âm-mưu tái-chiếm
cựu thuộc địa Việt Nam mà chúng đă
khởi đầu tại Sài-G̣n từ tháng 9 năm
1945. Thực dân đánh đuổi về đồng
quê và lên rừng núi lực-lượng kháng-chiến mà
Đảng Cộng-Sản Việt Nam đă cướp
được quyền lănh đạo dưới lốt
Mặt Trận Việt-Minh. Pháp dựng lên bộ máy
kềm kẹp tại những thành thị và khu-vực mà
chúng đă chiếm đóng được, thí dụ:
Sở Liêm-Phóng Liên-Bang (Sûreté Fédérale), Ty Cảnh-Sát Pháp
(Police Française), Toà Án Pháp (Tribunal Français), Lao-Xá Trung-Ương
(Prison Centrale), v.v...
Các nhà ái-quốc không-Cộng-Sản bèn đứng
ra thành-lập Chính-Quyền Quốc-Gia. Một mặt,
họ đương đầu với Mặt Trận
Việt-Minh; một mặt, họ vừa hợp-tác
với bạn đồng-minh để b́nh định
xứ sở, vừa tranh đấu với thù
cố-cựu để giành lại chủ-quyền cho
quốc dân. Trong t́nh-h́nh đó, tại Miền Trung,
Hội Đồng Chấp-Chánh Lâm-Thời, mà trụ-sở
được đặt tại Huế, đă
tổ-chức các công-sở: ở cấp Phần th́
có Nha An-Ninh Quốc-Gia, v.v...; ở cấp Tỉnh th́ có Toà
Hành-Chánh với các Ty, tỷ như Ty An-Ninh Quốc-Gia, Ty
Cảnh-Sát Quốc-Gia, v.v... là những cơ-quan song-hành
nhưng tranh-chấp với các bộ-phận tay sai kể
trên cuả ngoại-bang.
Huế là trung-tâm cuả toàn-quốc, đồng-thời
là thủ-phủ cuả Miền Trung, cho nên khu phố
cốt-lơi cuả Huế là nơi đầu tiên đón
nhận sự hiện diện cuả Chính-Quyền
Quốc-Gia. Đó là Đồn Cảnh-Sát Đông-Ba, nằm
ngay đầu đường Trần Hưng Đạo và sát
hông ngôi chợ mà Đồn này mang tên.
Đặng Hữu Lợi là viên Trưởng Đồn
đầu tiên ở đây.
Lợi có một bộ mặt dài tḥng như mặt
ngựa, với cái vẻ tỉnh bơ như không nói ǵ
mà lại nói rất nhiều, sâu-sắc và chua-cay,
khiến nhiều người so sánh anh với vai hề
nổi tiếng cuả màn-ảnh Pháp, Fernandel, mặc dù gă
diễn-viên cuả nước ngoài th́ cao to ngược
hẳn với ông c̣ thấp gầy cuả nước ḿnh.
Nhưng, xen kẽ với phim ảnh Pháp th́ cũng có
nhiều phim ảnh Mỹ được chiếu thời
bấy giờ, nên đă có không ít người căi
lại, bảo rằng trông Lợi giống thằng
gầy trong cặp mập+gầy Laurel và Hardy cuả
Hoa-Kỳ. Đó là những lúc Lợi pha tṛ, nhộn và
tếu vô cùng.
Lợi có một đặc điểm khác nữa, là
anh thường hay chồm nửa người trên về
phiá cửa lớn cũng như cửa sổ, nghiêng đầu
và hướng mắt ra xa, dù cho đang bàn luận chuyện
ǵ với ai, tạo cho người xung quanh cái cảm-tưởng
là anh luôn luôn ngóng đợi một người nào.
V́ là Trưởng Đồn nên anh được gọi là
“ông Đồn”, và v́ tên Lợi mà lại có dáng bộ
chờ đợi nên bạn-bè tinh-nghịch đặt cho
anh cái biệt danh “ông Đồn... Lợi”, với cái hàm-ư
theo lối nói lái là “ông đợi ... l...”. Chính
anh cũng lấy làm thích thú được mọi người
dùng cái tên ấy để gọi ḿnh.
Sau khi có Chính-Quyền Quốc-Gia, những người
dân Huế, vốn đă bỏ chạy về miền nông
thôn lánh nạn sau đêm lịch-sử 19 tháng 12 năm
1946 – quân và dân Việt-Nam bất-thần tấn-công các
đồn trại và tư-gia cuả Pháp để
khởi đầu cuộc kháng-chiến toàn-quốc – nay
lũ-lượt hồi-cư. Một số dân quê cũng
rời ruộng đồng lên phố sinh sống để
tránh tai-hoạ v́ các cuộc giao-chiến ngày càng lan ra.
Tuy thế, hằng ngày dân-chúng vẫn di-chuyển
tấp-nập giữa Thành này với các Tỉnh khác và các
Quận Xă xung quanh; và bến xe chính cũng như bến
đ̣ chính th́ ở sát chợ, cạnh Đồn, nên “ông
Đồn Lợi” được hầu hết bà con
khắp nơi trong Tỉnh và các Tỉnh khác quen mặt
hoặc biết tên, trong lúc các Trưởng Đồn khác
chỉ được nghe thấy trong Phường ḿnh mà
thôi.
Lợi nổi tiếng không phải chỉ do cái dáng-mạo
buồn-cười ấy, mà c̣n nhờ ở thiện-chí
bênh-vực bảo-vệ đồng-bào hiền-lương.
Nào là Sûreté Fédérale (Mật-Thám Pháp), nào là Commando (Biệt-Kích
Pháp), nào là Partisan (thân-binh Pháp), cùng với binh-lính Pháp và
cả thường dân Pháp nữa, ngày nào cũng có không
biết bao nhiêu vụ chúng cướp-bóc, đánh đập,
hăm-hiếp, bắt-bớ, giam-cầm, và cả bắn
giết, người dân Việt-Nam. Lợi là một
trong số những viên-chức Cảnh-Sát Quốc-Gia
đầu tiên đứng ra can-thiệp chống kẻ
bạo-tàn. Đối với các phần-tử
phạm-pháp bị bắt quả-tang, ngay cả
Việt-Minh, Lợi cũng đ̣i cho họ được
đối-xử đàng-hoàng. Tất-nhiên, không
phải lần nào người ngay-chính cũng
khuất-phục được kẻ gian-tà. Anh đă
bị không ít trận đ̣n dă-man.
Vào những ngày cuối tuần, cuối tháng, và sau
mỗi cuộc hành-quân, hầu như tất cả lính Pháp
đều đổ xô ra đường; mua sắm th́ ít
mà nhậu-nhẹt và kiếm gái th́ nhiều. Ngưới
gốc Ma-Rốc, Xê-Nê-Gan, An-Jê-Ri, Tuy-Ni Di, từ các
thuộc địa cuả Pháp ở Châu Phi, th́ chỉ
dạo phố và giải-trí b́nh-thường;
thỉnh-thoảng mới có vài vụ lôi-thôi. Người
gốc thiểu-số Ra Đê ở Cao-Nguyên Trung-Phần
Việt-Nam th́ chất-phác, không gây phiền-hà.
Chỉ duy người Pháp chính-quốc và người
gốc Đức cảm-tử trong binh-chủng Lê Dương
là thường hay say-sưa đánh người. Đặc-biệt
vào ngày quốc-khánh Pháp, 14 tháng 7 hằng năm, người
lính Lê Dương được xá mọi tội nên
tha-hồ phá-phách, quỵt giật, hành-hung, và hiếp dâm
phụ-nữ Việt-Nam. Vào những dịp ấy,
hầu hết nhân-viên Cảnh-Sát Quốc-Gia khắp Thành,
ngoài giờ làm việc đều mặc giả thường
dân, đổ dồn về đường Trần Hưng
Đạo, nấp sẵn trong các con hẻm dẫn ra Bờ
Hồ, hoặc phiá trước hiên đ́nh chợ Đông Ba,
hễ thấy có lính Lê Dương hoặc lính Pháp
giở tṛ áp-bức dân lành là ào ra nện cho chúng
những trận nên thân. Xong xuôi, “ông Đồn
Lợi” mới dẫn nhân-viên trực Đồn đến
tiếp-ứng giải vây cho chúng và giúp phương-tiện
chở chúng về trại giùm. Thảng-hoặc có
Prévôté
(Hiến-Binh Pháp) xuất-hiện th́ Lợi cho nhân-viên
tuần đường đi trước để thông-tin.
Trong trường-hợp đó, các toán hành-hiệp đành
nhẫn-nhịn nh́n đồng-bào bị thiệt-tḥi, v́
Prévoté chỉ can ngăn chứ không bắt giữ kẻ
phạm-pháp hoặc bồi-thường cho nạn-nhân; sau
đó, họ mới bám theo bọn tội-phạm trên
đường chúng trở về trại binh, và chận
dọc đường mà trả thù.
Hồi đó, Ty Cảnh-Sát Huế là nơi
cung-cấp Phái-Viên Hành-Chánh (về sau gọi là
Quận-Trưởng) cho các Quận, thuôc các Tỉnh, và các
Cảnh-Sát-Trưởng cho các Thị, khắp Miền
Trung. Đội Túc-Cầu Cảnh-Sát Huế nhiều
lần đoạt giải vô địch toàn-quốc, và
Ban Kịch Thơ Cảnh-Sát Huế vượt trội các
đoàn kịch-nghệ khác khắp Trung-Phần Việt-Nam.
Đặng Ngọc Lựu, đạo diễn, và tôi, tác-giả,
luôn luôn để dành cho Lợi ít nhất là một vai
kịch hài và một màn ngâm thơ tếu, trong mỗi
đêm tŕnh diễn trước quảng đại đồng-bào.
Không-khí văn-nghệ cởi-mở ấy cũng là
một dịp để “ông Đồn Lợi” được
người dân gần-gũi và thân-thương ḿnh hơn.
Dần dần, các chính-khách Quốc-Gia giành thêm
được nhiều bước nhượng-bộ
cuả Pháp, và tiến tới nhất-trí mời Cựu Hoàng
Bảo Đại về nước nắm chính-quyền
trung-ương. Cùng với Hội Đồng An Dân
Bắc Việt và Chính-Phủ Cộng-Hoà Nam-Kỳ-Quốc
Tự-Trị, Hội Đồng Chấp Chánh Lâm-Thời
Trung-Kỳ rút lui. Chính-phủ Quốc-Gia thành-h́nh.
Các cơ-quan đơn-vị thuộc Pháp giải-thể
lần lần. Nhiều phe phái thay phiên nhau lên cầm
quyền trong từng địa hạt và vào từng
thời-kỳ. Nhưng “ông Đồn Lợi” vẫn
c̣n là Trưởng Đồn Cảnh-Sát Đông-Ba. Các
cấp chỉ-huy chưa độc-tài đến độ
chỉ bổ-nhiệm vây cánh cuả ḿnh vào mọi
chức-vụ điều-khiển mọi cấp trong
mọi ngành như sau này.
Ngày 07-5-1954, Pháp thất-trận ở Điện Biên
Phủ.
Ngày 07-7 cùng năm, ông Ngô Đ́nh Diệm về nước
nhậm chức Thủ-Tướng Chính-Phủ do
Quốc-Trưởng Bảo Đại bổ-nhiệm, hướng
về Hoa-Kỳ.
Ngày 20 cùng tháng, Hiệp Định Geneva ra đời,
chia đôi đất nước, mở đường
cho Mỹ đến và Pháp ra đi. Phản-ứng
cuả Quân Đội Quốc-Gia, thân Pháp, là gây một
cuộc khủng-hoảng chính-trị trầm-trọng trên
toàn-quốc, xuất-phát từ Sài-G̣n và Huế. Nhưng
Huế mới là trung-tâm thực-nghiệm, với hành
động chống đối quyết-liệt và
cụ-thể, v́ Bộ Tư-Lệnh Đệ-Nhị Quân-Khu
ở Huế đang có cơ-hội điều động
và sử dụng một lực-lượng quân-sự
lớn để vào tiếp-thu Tỉnh Quảng-Ngăi mà
Việt-Minh v́ phải tập-kết ra Bắc nên giao
lại cho Chính-Quyền Quốc-Gia; và Huế là nơi
tập-trung cuả gia đ́nh họ Ngô. Ngoài một
số ít các nhà cách-mệnh sáng suốt, c̣n th́ những
người có ưu-tư v́ thời-cuộc tuy dè dặt
nhưng đều nôn-nao nghe ngóng dư luận trong và ngoài
nước để ước đoán chiều hướng
biến đổi cuả t́nh-h́nh, hầu chọn thế
đứng cho ḿnh.
Giới Công-An Cảnh-Sát vốn biết tôi đă tiên
đoán thế nào Mỹ cũng nhảy vào Việt Nam nên
đă chú tâm trau dồi tiếng Anh từ nhiều năm
trước đó, nay thấy tôi đă qua bên quân-ngũ,
giữ mục thời-luận hằng ngày trên mặt báo
và trên Đài Phát-Thanh, tiếng nói chính-thức cuả Quân-Lực
và Tư-Lệnh Quân-Khu, bèn t́m cách thăm ḍ ư-kiến tôi.
Lợi là người được họ cậy nhờ,
và tôi cũng cần có anh để liên-lạc với
bạn-bè. Bên ngoài th́ sự tiếp-xúc thường-xuyên
giữa Lợi với tôi chỉ nhằm mục đích văn-nghệ,
v́ tôi vẫn c̣n tiếp-tục sáng-tác cho Ban Kịch Thơ
cuả Cảnh-Sát Huế và cho chính anh diễn ngâm, nhưng
bên trong th́ qua anh tôi thuyết-phục mọi người
hăy đón nhận Hoa Kỳ, giàu mạnh hơn, và hào-hiệp
chứ không như Pháp, để nước nhà dễ sớm vươn lên.
Ngô Đ́nh Diệm là người được
Hoa-Kỳ chấp nhận và ủng hộ.
Trong cảnh tranh-tối tranh-sáng cuả những ngày
tháng giao-thời ấy, Lợi là một trong số ít
những ủng-hộ-viên và cổ động-viên đắc-lực
nhất nhưng cũng bất-vụ-lợi nhất mà tôi
đă tranh-thủ được cho Thủ-Tướng
họ Ngô. Trong một nước c̣n hậu-tiến,
một lời phát-biểu cuả các viên-chức
chỉ-huy Ngành Công-Lực, tỷ như “ông Đồn
Lợi”, có một ảnh-hưởng khá lớn trong dân-nhân.
Rồi cố-vấn Mỹ vào, viện-trợ Mỹ
vào, và Diệm tất-nhiên vững chân.
Vở kịch thơ dă-sử “Gươm Chính-Nghiă”
cuả tôi, dưới bút danh Nguyệt Cầm, mà nội
dung có ngụ ư đề-cao Ngô Đ́nh Diệm, được
khán-giả nhiệt-liệt hoan-nghênh và yêu-cầu
diễn lại nhiều lần. Các bài thơ trào-phúng
của tôi, dưới bút danh Tú Ngông, mà chủ đề
là “đả thực, bài phong, diệt cộng”, đúng
theo chiêu-bài cuả Diệm, qua tài diễn-xuất cuả
“ông Đồn Lợi”, cũng được công-chúng tán-thưởng
nồng-nàn.
Cuối năm 1956, măn hạn động viên, tôi
về lại với Ty Cảnh-Sát Huế.
Cầm lại cây bút dân-sự, tôi tái hoạt động
văn-nghệ tích-cực hơn xưa .
Riêng trong công-quyền, ngoài công-vụ hằng ngày, tôi
vun đắp thêm cho Ban Kịch Thơ, xuất-bản
một tờ nội-san mang tên “Phục-Vụ”, phổ
biến đi khắp các Tỉnh và lên cả Trung
Ương. Qua tờ nội-san này, tôi đă hướng
dẫn và khuyến-khích “ông Đồn Lợi”, dưới
bút danh Hữu Lợi, viết tuỳ-bút, truyện
ngắn, và làm thơ. Tôi mở các lớp bổ-túc
nghiệp-vụ chuyên-môn, dạy tiếng Anh, cho cảnh-nhân
toàn Thành, đồng-thời thuyết-tŕnh về
những ư nghiă cao đẹp cuả chủ-nghiă Nhân
Vị, ṇng-cốt cuả học-thuyết Diệm, và
phổ-biến tạp-chí “Thế-Giới Tự Do”,
chiếu phim cuả Pḥng Thông-Tin Hoa Kỳ, cả cho đồng-bào
trong khắp địa-phương. Lợi là một
trong những anh em sốt-sắng nhất, ngoài giờ làm
việc tham-gia phụ-lực tôi. Chúng tôi
phục-vụ hăng say, đúng theo tinh-thần cuả
cuộc “Cách-Mạng Quốc-Gia” mà Tổng-Thống
Diệm chủ-trương.
Tuy thế, v́ không phải là tay chân thân-tín, cũng
không phải là cừu non, nên dù đem hết tâm
huyết ra để đóng góp, số đông, như
Lợi và tôi, vẫn không được đăi-ngộ công
b́nh. Trái lại, có một số phần-tử kém-cỏi
nhiều mặt vẫn được tưởng thưởng
vượt quá lệ thường; thậm chí tùy phái
lao-công cũng được thăng cấp sĩ-quan,
mỗi khi lễ-lạc lớ-quớ trong bộ đại-lễ-phục
xuất-hiện trước quần-chúng làm tṛ cười
cho mọi người. Có kẻ in thiệp báo tin
chịu lễ rửa tội gửi khắp toàn Miền,
cho cả các công-sở khác và những người không
quen, như một thông-cáo chính-thức bảo đảm
cho nấc thang giá-trị mới và tiền đồ công
danh sự-nghiệp cuả ḿnh.
Qua
những mẩu tùy-bút cuả Hữu-Lợi mà tôi không dám
cho đăng, tôi thấy anh không c̣n chỉ là một cây
cười vô-biên-giới, mà đă nghiêm-túc chọn
một giới-tuyến cho chính ḿnh. Điều quan-hệ hơn
hết là anh đă dám giăi bày, bằng giấy
trắng mực đen, tâm-t́nh ẩn-ức cuả
những tầng lớp thấp cổ bé miệng, công-nhiên
gửi cho báo đăng, thách-thức các thế-lực
thịnh-thời.
Lâu
nay, Lợi đến với tôi tại văn pḥng,
tại hội đường, tại câu-lạc-bộ, là
những nơi hầu như khi nào cũng có đồng-nghiệp
lắng nghe chúng tôi. Từ nay, tôi đến với
Lợi tại Đồn Cảnh-Sát Đông-Ba, là nơi luôn luôn
có quá nhiều giới người, mà lại có quá
nhiều loại việc, nên không ai chú ư đến
nội dung câu chuyện cuả chúng tôi. Lợi có thói
quen uống cà phê với thật nhiều đường,
mà anh gọi là chè-phê. Bên ly chè-phê, “ông Đồn
Lợi” lắc đầu ngao-ngán kể thêm cho tôi
biết mỗi lần vài ba sự việc mà tôi chưa
hề nghe.
Vẫn
với thói quen chồm nửa người trên ra hướng
cửa sổ, Lợi chỉ tay về phiá dăy phố buôn
bán sầm uất dọc lề bên kia đại-lộ
Trần Hưng Đạo, nơi đến đầu
cầu Gia Hội th́ giáp góc với đường
Huỳnh Thúc Kháng song-song với đường Gia Long.
Anh
nói:
–
Hôm nọ là thầu-khoán Nguyễn Giáp, hôm qua là đại-bài
Trần Ất, hôm nay là thương-gia Phan Cho. Rồi ngày
mai, ngày kia, sẽ đến phiên ai đây ?
Đó là những người có máu mặt ở trong khu-vực trách-nhiệm cuả Lợi, đă lần-lượt bị bắt giam, bị tịch-biên tài-sản, hoặc ít nhất là bị vây hăm phạm-vi kinh doanh.
Trong
lúc phong-trào bài-trừ tứ đổ tường dâng lên
cao th́ những tệ đoan xă-hội khác,
trầm-trọng và nguy-hại hơn, lại do chính
một số các con cưng cuả chế độ gây ra.
Một
dược sĩ đêm đêm giả làm tài xế đạp
xe-đạp xuống các bến, dưới cầu Trường
Tiền, dọc bờ sông Hương, o-mèo các cô giúp
việc cuả những gia đ́nh khá giả ở các
dăy phố từ Cửa Thượng Tứ xuống
đường Hàng Bè. Thường th́ đến mười
một giờ tối cửa tiệm mới đóng; đợi
dọn dẹp xong, chủ nhà đi ngủ, các cô mới
mang áo quần xuống sông giặt gỵa, hoặc gánh
cặp thùng nhiều chuyến đi lấy nước
về đổ đầy hồ chứa để có
đủ dùng cho ngày hôm sau. Đó là thời gian tự do;
ai muốn nghỉ sớm th́ gắng làm nhanh, c̣n ai
muốn đàn đúm bạn bè th́ cứ rán mà thức
khuya. Họ là con gái nhà quê, ít chữ nghiă, nhưng có
nhan sắc nên mới được các chủ-nhân ăn-nên
làm-ra chọn mướn cho phù-hợp với cảnh
thanh-lịch thị-thành. Thế là, thay v́ phải mặc
đồ lớn đi chầu lụy cả một đại
gia đ́nh, vất-vả tốn kém suốt năm mà chưa
chắc đă nắm được bàn tay cuả một
cô gái Huế hộ đối môn đăng, viên dược
sĩ nhà-ta chỉ cần bỏ ra vài xu mua một gói
đậu phụng rang, trổ tài ăn nói cuả kẻ
học rộng biết nhiều ra mà chiêu dụ, mỗi
khi một con mồi, là cầm chắc trung-b́nh mỗi
tuần phá được cuộc đời cuả ít
nhất là một cô gái c̣n trinh. Lợi đă t́nh-cờ
bắt gặp một cặp trai+gái đang ôm nhau trên băi
hoang, và nhận diện ra gă đàn-ông chính là viên dược
sĩ kia; nhà trí-thức ấy đă tâm-t́nh riêng với
“ông Đồn Lợi” như trên. Rồi một hôm,
được tin báo có kẻ bị t́nh địch đâm
ở bờ sông, Lợi cùng nhân-viên chạy đến th́
không c̣n thấy người nào. Riêng Lợi lần theo
th́ gặp được nạn-nhân-mà-là-tội-nhân
đang ôm vai lủi-thủi về nhà. Y năn-nỉ “ông
Đồn Lợi” đừng ghi lời báo-cáo “vô căn-cứ”
nọ vào sổ trực đêm, v́ sợ sáng sau tŕnh
sổ lên Ty th́ Ty sẽ cho mở cuộc điều-tra,
nhà tai-mắt sẽ mất mặt với mọi người.
Cứ thế mà tên hiếu dâm vô-lương kia gặp
gió thuận chiều nên vẫn lên cao như diều .
Một
giáo-sư đại-học bị Đội Biệt Động
cuả Ty bắt gặp “ngủ đ̣” cùng với
vợ bạn trên sông Hương. Ở Huế, có cái thú
thuê đ̣ mà ngủ giữa ḷng sông: vừa mát-mẻ
nhờ không-khí trong lành, vừa thoải-mái v́ không
ngại bị ai quấy rầy, lại kín đáo bởi
sông th́ tối mà đ̣ không thắp đèn, và nhất là
không đ̣i hỏi khách, như khi mướn pḥng khách-sạn,
phải khai tên người thuê. Do đó, đa số trường
hợp ngủ đ̣ đều là để ăn nằm
với nhau. Trong cuộc “cách-mạng quốc-gia”,
mọi người đều phải noi gương đạo
đức cuả Ngô Tổng-Thống, cho nên dù là
vợ+chồng với nhau mà đi ngủ đ̣ th́ cũng
bị xem là tội-lỗi rồi, huống-hồ họ là
những ông nọ, bà kia . Rốt cuộc, nội-vụ
đă được ém nhẹm, và “ông Đồn
Lợi” không thể ghi chép ǵ trong sổ trực đêm,
mặc dù sự việc xảy ra trong hoạt-vực
cuả ḿnh...
*
Hôm
ấy, Lợi nhắn các bạn đồng
cảnh-ngộ là Trần Xuân Tự, Trần Vĩnh
Thuận, Ưng Hạc, Nguyễn Thông, Nguyễn Duy Hát,
Nguyễn Mầm, Tôn Thất Ninh, v.v... đến Đồn
Cảnh-Sát Đông-Ba để cùng gặp tôi . Không-khí có
vẻ nghiêm-trọng khác thường. Khi tôi mới
ngồi xuống ghế, Lợi đă hỏi ngay:
–
Anh em muốn biết sự thật: anh đă có bao nhiêu
“Đ” rồi ?
Tôi
đă có nghe nhiều người kháo chuyện với nhau
về cái thang “Đ” này . Dân-chúng truyền miệng
với nhau:
Một “Đ” mới đứng ngoài
sân,
Hai “Đ” mới được bước chân vô
nhà;
Ba “Đ”: con cháu ruột
rà;
Bốn “Đ” là chú, là cha trên đầu ...
Nay
Lợi nói ra, tôi muốn nhân dịp t́m hiểu rơ hơn,
nên đáp chung-chung:
–
Th́ người nào trong chúng ta cũng đều có
một “Đ” cả. Chúng ta là “đồng Đoàn”
với nhau, tức đều có chân trong Đoàn (“Công-Chức
Cách-Mạng Quốc-Gia”).
Thuận
tức “Thuận Xù” lắc đầu:
– “Đoàn” th́ nói làm ǵ? Nông dân th́ Đoàn Nông Dân Cách-Mạng Quốc-Gia, v.v... Một “Đ” th́ chỉ là lính; hai “Đ” mới là sĩ-quan chứ!
Tôi cười:
–
Thế th́ tôi không phải là “sĩ-quan”!
Lợi
đưa tay bắt tay tôi:
–
Xin lỗi anh. Chúng tôi tưởng anh đă lên hai “Đ”
rồi !
–
Cho nên anh rủ các bạn đến đây để hài
tội tôi chứ ǵ?
“Thuận
Xù” kết-luận:
–
Người như anh mà muốn kiếm thêm “Đ” th́ chúng
tôi c̣n biết trông nhờ vào ai!
Thật
ra, không có một văn-bản nào quy định như
thế; nhưng cứ dựa vào sự việc xảy ra,
người dân – đă từng sáng-tác tục-ngữ, phương-ngôn,
ca dao, ḥ, vè – đă h́nh dung ra cái thang mới ấy,
gồm có bốn cấp bậc “Đ”:
“Đ”
thứ hai là “đồng Đảng”, tức đă vào Đảng
(Cần Lao);
“Đ”
thứ ba là “đồng Đạo”, tức đă theo Đạo
(Ky Tô).
Nhưng
nếu có “Đ” thứ tư th́ mới lên đến
tột đỉnh quyền-lợi và uy danh: “đồng
Địa”, tức là cùng Địa-Phương, quê-quán (Quảng-B́nh
hay Thừa-Thiên) với gia đ́nh họ Ngô và các
vệ-tinh.
Kết-nạp
đảng-viên hay thu-nhận tín đồ là một
việc làm thông-thường; nhưng cậy thế cường-quyền
và đơm mồi tục-lụy để đạt mục
đích là một việc trái với đạo đức
thông-thường.
Đảng
lănh đạo th́ cừ lănh đạo, miễn sao đem
lại hạnh phúc cho mọi người th́ tự nhiên
quần chúng ủng hộ và tham-gia . Tại sao ép buộc
người ta theo ḿnh, trở mặt với các chính đảng
khác, các tổ-chức ái-quốc kỳ-cựu khác,
vốn có quá-khứ tranh đấu vẻ-vang gắn
liền với lịch-sử nước nhà; mà không
thuận theo th́ bị xem là phản-loạn, nghịch thù.
Đâu là quyền tự do lựa chọn, kể cả
quyền tự do không nhập bọn với bất cứ
một bọn nào .
Đối
với đa-số đồng-bào mà tinh thần tam-giáo
thấm nhuần, sự dốt nát và vụng về
cuả thiểu số công-thần thao-túng chế độ,
trong vấn đề này, để giúp cho tổng-giám-mục
sớm lên hồng-y, bị xem là trắng-trợn xâm-phạm
đời sống tâm-linh cuả người dân: –
dồn ép công-chức, quân-nhân, và cả thường dân,
từ bỏ tín-ngưỡng cuả ḿnh để
phải tuân phục tín điều cuả tập đoàn
cầm quyền, chà đạp lên các giá-trị
truyền-thống cuả nền triết-học Đông-Phương
vốn đă un đúc nên tinh-thần quốc-gia cho toàn dân.
Trước đây khi Pháp mới trở lại vào năm
1947, cụ Trần Văn Lư, một nhân-sĩ Ky-Tô-Giáo,
đă làm Chủ-Tịch Hội Đồng Chấp-Chánh
Trung-Kỳ nhiều năm. Trong t́nh-trạng chiến-tranh,
hiến-pháp không có, luật-lệ hỗn-tạp, tư-pháp
một chiều, th́ quyền-hành cuả cụ Lư đối
với người dân sâu rộng bội phần hơn so
với vua Bảo Đại ngày xưa; thế mà cụ có
lợi dụng cơ-hội để bắt ai theo đạo
cuả ḿnh đâu ? Cho nên, đến năm 1967, mặc dù
cụ không đắc cử nhưng đă có biết bao
nhiêu người tuy khác tín-ngưỡng với cụ song
thâm-cảm đức độ cuả cụ mà hy-sinh
quyền-lợi tôn-giáo và đảng-phái cuả ḿnh
để dồn phiếu cho cụ lên làm Nguyên-Thủ
Quốc-Gia .
Vấn
đề tế-nhị vô cùng, đâu phải dễ như
chuyện “chớp thời-cơ”, “đốt giai đoạn”,
“thưà thắng xông lên” cuả cộng sản độc-tài
xem dân như dân ngu .
Cộng-sản
củng-cố hệ-thống bằng thủ đoạn
phi-nhân, đằng này chống cộng mà lại áp
dụng phương-sách và phương-tiện cuả quân
thù ...
Đến
nay th́ chính bản-thân “ông Đồn Lợi” đà
bị đẩy vào chân tường. Dù anh có muốn
nhắm mắt, ngậm miệng cho qua ngày, th́ cũng
vẫn không yên thân. Bộ-hạ cuả tập đoàn
chuyên-quyền đă đến móc nối “ông Đồn
Lợi”, cũng như các bạn kia, và tôi . Thuận theo
th́ danh lợi hanh-thông. Trái lại, th́...
Bên
ngoài th́ các phần-tử cứng đầu, không
chịu có hơn một “Đ”, mà thật-sự có
khả-năng, vẫn được bổ-nhiệm vào các
chức-vụ chỉ-huy cấp trung; nhưng bên trong th́ v́
chỉ tuân phục một hệ-thống chính-quyền,
chứ không chấp-nhận vai tṛ giật dây cuả các
thế-lực đằng sau, nên họ bị
kỳ-thị, bị ếm-trù, không được thăng-tiến
dễ dàng, và có thể bị hăm-hại bất-cứ lúc
nào .
Lợi
và các bạn tóm-lược t́nh-h́nh chung; họ không
đ̣i hỏi tôi phải có thái độ hay hành động
ǵ, nhưng kết-luận là họ đặt tin-tưởng
vào tôi .
Xưa
nay tôi vẫn tự ḿnh chọn lấy đường
đi cuả ḿnh, tiền-phong bước những bước
đầu, chứ không chịu quyền lănh đạo
cuả ai . Nhưng “ông Đồn Lợi” và các bạn không
lập thành một nhóm để lôi kéo tôi . Dù sao, cùng
với vô-số cá-nhân và tập-thể khác, họ là
nguồn gôc cuả những đợt sóng cảm nghĩ
tạo nên nền móng cho các phong-trào đột-khởi
trong dân-gian.
Thế
rồi biến-cố Ngày Lễ Hai Bà Trưng năm 1960
xảy ra (xin xem Chương “Tiến-Sĩ Hoàng Mai Thêm”).
Lời
phát-biểu công-khai cuả tôi, rằng chế độ có
nhiều ung độc, đă có tác dụng cuả một
mồi lửa châm cháy ng̣i thuốc súng nối liền vào
quả ḿn nhân-tâm.
Sau
đó là Phong-Trào Phật-Giáo Tranh Đấu đ̣i quyền
b́nh đẳng và chống đàn áp tôn-giáo, được
sự đồng ḷng cuả quảng đại
quần-chúng, mà hăng-hái nhất là giới sinh-viên, và
quyết-liệt nhất là giới quân-nhân.
Trong
lúc một tu-sĩ Ky-Tô-Giáo nào, nếu muốn, cũng có
thể tiếp-xúc với Tổng-Thống Ngô Đ́nh
Diệm nhanh-chóng và dễ dàng, th́ Đức Đại-Lăo Hoà-Thượng
Thích Tịnh Khiết, Tăng-Thống cuả Giáo-Hội
Phật-Giáo Việt-Nam Thống-Nhất, một
tổ-chức quy-tụ trên chín mươi phần trăm
dân-số trong nước, đang bị bệnh nặng
ở Huế mà cũng rán sức vào tận Sài G̣n để
xin gặp Diệm, ước mong giải-quyết vấn
đề, thế nhưng Ngài phải chờ đợi
nhiều ngày mà vẫn hoài-công.
Nhiều
cao-tăng và Phật-Giáo Đồ theo nhau tự-thiêu từ
Thủ Đô đến các Tỉnh Thành.
Cả
thế-giới nhờ ngọn lửa Thích Quảng Đức
mà thức tỉnh lương-tri .
Rồi
cuộc Cách-Mạng 1-11-1963, rồi các biến-cố khác
xảy ra .
Rồi
“ông Đồn Lợi” không c̣n làm Trưởng Đồn
Cảnh-Sát Đông-Ba nữa . Anh từ-giă Huế; rồi anh
từ-giă cuộc đời, để lại tiếc thương
cho những ai đă từng sinh sống trong khu-vực này,
đă từng tán-thưởng những màn kịch vui và
giọng ngâm thơ tếu cuả người Cảnh-Sát
Văn-Nghệ mà không cảnh-sát văn-nghệ này .
***
Đại-úy
Văn báo-cáo đă bắt được một cơ-sở
tiếp-tế nội-thành và một cán-bộ mậu
dịch từ miền quê lên, cùng hai tấn gạo
được che giấu dưới những món hàng thông-thường,
trong một chiếc ghe đang rời bến, để
chở về tiếp-tế cho Việt Cộng ở
mật khu, đúng với tin-tức t́nh-báo cuả chúng tôi
.
Tiếng
Văn vang lên từ máy vô-tuyến cắt đứt ḍng
hoài niệm về người bạn cũ trong tôi .
Tôi
ra lệnh chuyển-giao nội-vụ cho nhà chức-trách
địa-phương, là người hiện nay thay
thế “ông Đồn Lợi” ở Cuộc, tên mới
cuả Đồn, Cảnh-Sát Đông-Ba .
Bây giờ ở đây chỉ có một Trưởng Cuộc Cảnh-Lực kiêm-nhiệm đại diện cuả Ngành Đặc-Cảnh, cuả tôi, tại cấp Phường này, chứ không c̣n có tên hề mặt-ngựa đă có một thời chọc cười tức-bụng chảy-nước-mắt cho cả mấy thế-hệ đồng-bào ở cố đô ...
Huế, 1973