TO TAKE vs. TO BRING

        Sau khi tập thơ Vietnamese Choice Poems của tôi được nhà xuất-bản Xlibrix của Mỹ ấn+hành, tôi được một số độc-giả gọi đến, nói chung là khen, nhưng có vài bạn thắc-mắc tại sao một số bài thơ nguyên-tác tiếng Việt đã được người khác dịch rồi, xem cũng khá chỉnh, thế mà khi tôi dịch lại thì khác hẳn đi.

        Một trong các thí-dụ liên-quan là bài thơ Khi Tôi Chết Hãy Đem Tôi Ra Biển của Du Tử Lê.

        Có người đã dịch, hết sức “giản-dị”, “dễ hiểu”, là:

               When I die, bring me to the sea

        Thế mà Thanh-Thanh lại dịch “rườm-rà”:

               When I have passed away, take me to the sea

        (sđd, trang 61) hoặc:

               When I am dead, ...

        (sđd, trang 62)

*

        Thế nên tôi xin trả lời.

        Trong câu tiếng Anh trích trên, When I die, bring me to the sea, tôi thấy có hai vấn-đề:

        1/ Động-từ “die”

        2/ Động-từ “bring”

I

        Câu When I die, bring me to the sea là một câu phức-hợp (complex sentence), gồm có mệnh-đề chính (principal clause) bring me to the sea và mệnh-đề phụ (subordinate clause) When I die. Cả hai mệnh-đề ấy đều ở thì hiện-tại. Về mặt văn-phạm/ngữ-pháp thì câu ấy được đặt đúng cách.

        Nhưng, về mặt ngữ-nghĩa (nghĩa của chữ), chữ “die” trong từ-đoạn “When I die” (Khi tôi chết) cần được xét lại:

        a) Người rành tiếng Anh, nhất là người-nói-tiếng-Anh, thấy ngay chữ “die” là động-từ “to die” (chết), thuộc loại động-từ thường (ordinary verb), động-từ quy-tắc (regular verb), nội-động-từ/tự-động-từ (intransitive verb), được chia ở thì hiện-tại (present tense), hình-thức đơn (simple), ngôi thứ nhất (first person), số ít (singular number), thể chủ-động không liên-tiến (active voice, non-continuous).

        b) Theo văn-phạm/ngữ-pháp tiếng Anh thì động-từ được chia ở “thì hiện-tại” là để diễn-tả các hành-động hoặc trạng-thái đang xảy ra trong khi chúng đang được diễn-tả (The present tense describes actions or conditions that are taking place while they are being described - English Grammar by David Daniels & Barbara Daniels, v.v...). Hãy lấy ví-dụ: “When I speak, listen to me!” (Khi tôi nói, hãy lắng nghe tôi!), hoặc “When I sleep, do not talk!” (Khi tôi ngủ, đừng nói chuyện!). Như thế, thì “I speak” có nghĩa là tôi đang nói (vì chưa nói xong) thì hãy lắng nghe tôi (chứ đã nói xong rồi thì còn lắng nghe gì nơi tôi nữa?); và “I sleep” có nghĩa là tôi đang ngủ (vì chưa thức dậy) thì đừng nói chuyện (chứ đã thức dậy rồi thì ai lại cấm người khác nói chuyện?).

        c) Bởi thế, “I die” có nghĩa là “tôi chết”, nhưng cũng có nghĩa là “tôi đang chết” (vì đang ở trong tiến-trình chết, chứ chưa ra khỏi tiến-trình chết, tức là chưa chết hẳn). Mà lúc ấy, khi thi-sĩ Du Tử Lê đang chết, tức là chưa chết hẳn, thì ai lại dám (vi-phạm luật-pháp, làm trái tục-lệ và lương-tâm, mà) đem ông ta ra biển?

        Vì việc “bring me to the sea” (hãy đem tôi ra biển) sẽ xảy ra sau khi “I” đã “die” rồi (tôi đã chết thật rồi), mà tác-giả câu trên lại chia động-từ “bring” ở thì hiện-tại (bring hiểu ngầm là You bring) trong cách mệnh-lệnh (imperative mood), cho nên động-từ “die” (chết) phải được chia ở thì hiện-tại hoàn-thành (present perfect tense), là “When I have died”, vì chết là việc đã xảy ra trước khi “bring me to the sea”.

        Động-từ được chia ở thì hiện-tại hoàn-thành là để diễn-tả các hành-động hoặc trạng-thái đã xảy ra xong rồi, nhưng sau đó được nhắc lại trong khi đang diễn-tả một việc khác (ở thì hiện-tại) mà có liên-quan trực-tiếp đến việc đã xảy ra trước đó.

        Do đó, Thanh-Thanh đã dùng một số động-từ (đều có nghĩa là “qua đời” tức “chết”), trong đó có “pass away” (là một động-từ được các bác-sĩ, y-tá thường dùng) và chia chúng ra ở “thì hiện-tại hoàn-thành” (present perfect tense: have passed away) để chỉ rõ một sự-việc hoặc tình-trạng đã xảy ra rồi, nhưng hiện-tại đang còn được nói đến trong một trường-hợp mới: việc “chết” ấy tuy đã hoàn-thành (đã chết thật rồi) nhưng việc liên-quan đến, và đến sau cái chết ấy (là đem ra biển) thì vì động-từ “bring” (xảy ra sau đó) được chia ở thì hiện-tại, cho nên động-từ “die” (xảy ra trước đó) phải được chia ở thì hiện-tại hoàn-thành (When I have died hoặc When I have deceased, v.v...).

        Đó là cái lắt-léo ở nghĩa của chữ “die” (cũng như expire, decease, depart, fade away, go forever, v.v...) mà thôi, chứ không phải động-từ nào trong trường-hợp tương-tự (mệnh-đề phụ trong câu phức-hợp) cũng đều phải được chia ở thì hiện-tại hoàn-thành.

        Khi nghĩa của chữ (động-từ) mà không rắc-rối như trên, thì (trong lúc mệnh-đề chính của câu phức-hợp được chia ở thì hiện-tại) động-từ liên-hệ trong mệnh-đề phụ của câu ấy vẫn được chia ở thì hiện-tại như thường-lệ, như các thí-dụ đã nêu trên kia:

                    “When I speak, listen to me!” hoặc

                    “When I sleep, do not talk!” v.v...

II

        Trong mệnh-đề “bring me to the sea” (hãy đem tôi ra biển), động-từ “bring” phải được xét lại.

        a- “To bring” nghĩa là đem (người nào, vật gì) đến nơi mà ta đang ở đó, hoặc ta đang nói đến.

        b- Trên lý-thuyết, trong bài thơ của Du Tử Lê, thi-sĩ không (chưa hề) nói gì về biển, trước khi bảo “hãy đem tôi ra biển”. Vậy thì biển không phải là nơi mà ta đang ở đó, hoặc ta đang nói đến. Cho nên không thể dùng động-từ bring trong câu này (bring me to the sea).

        c- Trên thực-tế, họ Lê không ở biển, và các thân-nhân & bằng-hữu của ông cũng không ở biển, tức là không có người nào ở biển, thì không thể dùng động-từ bring để đem tôi ra một nơi mà không có ai ở đó, cũng chưa được nghe nói đến trước đó.

        d- Về mặt ngữ-nghĩa, ta chỉ có thể dùng động-từ bring trong trường-hợp đã có đề-cập đến người nào hoặc địa-chỉ nào rồi, trước khi dùng nó. Thí-dụ:

        1. A nói với B: “Remember to come to my place for the annual meeting this Sunday. But, do not bring anything!” (Bạn nhớ đến dự buổi họp hàng năm tại nhà tôi vào chủ-nhật này nhá. Nhưng đừng mang theo [quà cáp] gì!). Vì A đã đề-cập đến my place (nhà của tôi) rồi, cho nên động-từ bring được dùng để dặn B đừng bring [anything] to my place (nhà của A).

        2. X nói với Y: “Z does not like children; so, do not bring your kids to her party this weekend!” (Bà Z không thích trẻ con; vậy bạn đừng đem theo các cháu nhỏ đến dự buổi tiệc tại nhà bà ấy vào cuối tuần này nhé!). Vì Z đã được X đề-cập đến với Y rồi, tức là địa-chỉ của Z đã được nói đến trước rồi, cho nên động-từ bring được dùng để dặn Y đừng bring [đem] con nít đến đó (nhà của Z).

        Ngược lại, đem người nào hoặc vật gì từ nơi ta đang ở đó hoặc ta đang nói đến, đến một nơi nào khác, mà trong mạch văn (văn-cảnh: context) liên-hệ chưa được nói đến trước đó, thì dùng động-từ “to take”.

        “To take”, theo từ-điển (thí-dụ Random House Webster's Unabridged Dictionary, v.v...), là “carry with one” (đem theo với mình): từ một nơi đã biết rõ, tức là nơi ta đang ở đó (nơi mà nhà thơ họ Lê đang nằm chết), mà take me to the sea là nơi bây giờ tác-giả mới đề-cập đến, chứ trước đó chưa hề được nói đến.

        Vì vậy, trong bài thơ tiếng Anh dịch nguyên-tác của Du Tử Lê trong Vietnamese Choice Poems, Thanh-Thanh đã dịch:

                   “When I have passed away, take me to the sea!”

NGƯỜI THƠ