CHỦ NGHĨA NHN VỊ  

Con-hoang, sinh-ba, yểu-tử, v lai-căng

 

 

Chưa bao giờ ci-gọi-l Chủ Nghĩa Nhn Vị được một số nhn-vật hoi-Ng ca-tụng v tn-dương ồn-o như vo khoảng đầu thế-kỷ 21 ny.

Trọng-tm v cao-điểm của vụ ny l một Chương (Chương 2) trong một tập ti-liệu nghin-cứu lịch-sử của 2 tiến-sĩ người Việt tại c l Phạm Văn Lưu v Nguyễn Ngọc Tấn. 

Chương 2 ny l của Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn c nhan đề l Chủ Nghĩa Nhn Vị ‒ Con Đường Mới, Con Đường của Tiến Bộ.  

Nguồn:

http://hon-viet.co.uk/NguyenNgocTan_ChuNghiaNhanVi.htm

        Cu chuyện thật l di-dng, nhưng ti xin tạm tm-lược như sau:  

 

 *

        Sự-nghiệp của nền Đệ-Nhất Cộng-Ho tại Miền Nam Việt-Nam được thu gọn trong 3 chủ-đề: Chủ Nghĩa Nhn Vị, Đảng Cần Lao (Cần Lao Nhn Vị Cch Mạng Đảng), v Quốc Sch Ấp Chiến Lược.

        Từ trước, qua nhiều ti-liệu đ c, trong cả ba lnh-vực kể trn, Cố-Vấn Ng Đnh Nhu đều được xem l cha đẻ, tức l đầu no của chnh quyền Ng Đnh Diệm. Đ l l-do tại sao Tổng-Thống Ng Đnh Diệm nhất-quyết th chịu chết chứ khng chịu bung rời bo-đệ Ng Đnh Nhu của mnh.

 

 

A

ng NG ĐNH NHU

l Cha Đẻ của Thuyết Nhn Vị tại Việt-Nam  

 

 

        1/ ng Nguyễn Văn Minh (cựu đại-u qun-lực biệt-phi tại văn-phng Cố-Vấn Ng Đnh Cẩn) trong cuốn sch Dng họ Ng Đnh, Ước Mơ Chưa Đạt, đ viết: Để qu độc giả c một niệm khi qut về chủ nghĩa Nhn Vị Đng v Học Thuyết X Hội Nhn Bản do ng Ng Đnh Nhu đ nghin cứu v hnh thnh... (Xem 1)

 

        2/ Theo K-Giả T Gn (tức Lữ Giang, bt danh của ng Nguyễn Cần) th Trung Hoa Quốc Dn Đảng của Tưởng Giới Thạch lấy chủ nghĩa Tam Dn của Tn Nhật Tin (T Gn viết sai, đng ra l Tn Dật Tin) lm căn bản để xy dựng đất nước, Miền Bắc lấy chủ nghĩa cộng sản lm kim chỉ đạo, cn miền Nam lấy ci chủ nghĩa g by giờ? Cuối cng, bộ tham mưu của ng (Ng Đnh) Nhu quyết định lấy chủ nghĩa nhn vị (personalism) (Xem 2)

 

3/ Theo ng Nguyễn Trn (cựu cộng-sự-vin thn-tn của TT Ng Đnh Diệm) th (dưới thời Đệ Nhất Cộng-Ho) Một Trung tm Nhn vị được thnh lập tại Vĩnh Long để huấn luyện l thuyết Nhn vị cho qun nhn v cng chức cao cấp như l một ci l đc tư tưởng, trong lc l tưởng Nhn vị khng được thấy p dụng ra sao... . ng (Ng Đnh) Nhu chủ xướng thuyết Nhn vị, nhưng khng khi no giải thch thuyết ấy ra sao... (Xem 3)

 

4/ Theo Luật-Sư Hong Duy Hng (nh hoạt-động chnh-trị) trong Common Quest For Vietnam's Future, a brief of Vietnam War, the First and Second Republic of Vietnam th ng Ng Đnh Nhu khai-triển v hệ-thống-ho cc -tưởng của mnh thnh triết-thuyết hay chủ-nghĩa Nhn Vị từ năm 1953 (Xem 4)

 

5/ Chnh ng Ng Đnh Nhu (qua ng Nguyễn Văn Minh) đ xc-nhận: ... Ti thấy c thắc mắc l tại v c lớp học Nhn Vị do cc ng Linh Mục ở dưới Vĩnh Long l tiu biểu. Chng ti... ni để cc anh em biết rằng... C một số người bn Cng Gio họ đứng ra tổ chức, nội dung v đường lối học tập khng lin quan g đến Chnh Phủ hay ton dn... bởi v ai cũng biết đ l loại Nhn Vị Thin Cha Gio. Đối với Thuyết Nhn Vị Thin Cha Gio, chng ti cũng chưa hiểu ci đ c đng khng... By giờ chng ta cng nhau tổ chức trn lập trường dn tộc, để m đặt đng ci đường lối Nhn Vị của chng ta...

 

Tức l ng Ng Đnh Nhu tự mnh lập ra Thuyết (Chủ Nghĩa) Nhn Vị.

 

 

B

ng NG ĐNH NHU

 l Cha Đỡ Đầu của Thuyết Nhn Vị Ky-T-Gio

tại Việt-Nam

 

        1/ Theo K-Giả T Gn th Lc đ (vo năm 1954) ở Php mới chỉ c khi niệm triết học về thuyết nhn vị, n chưa được xy dựng thnh chủ thuyết chứ đừng ni thnh một chủ nghĩa khoa học như Lninsim, Stalinism hay Maoisms, lm sao đem ra p dụng được? (T Gn viết sai cc chữ, đng ra l Leninism v Maoism) (Xem 2)

 

2/ Theo K-Giả L Mạnh Hng (trn tạp-ch Viet Tide, số 336) th Hiến php 1956 của miền Nam Việt Nam chịu ảnh hưởng quan trọng của chủ thuyết Cần Lao Nhn Vị m ng Ng nh Nhu đưa ra như l một thức hệ để đối khng với thức hệ Cộng Sản của miền Bắc. Nhn Vị, như l một l thuyết triết học, được đưa ra đầu tin tại Php sau cuộc ại Khủng Hoảng Kinh Tế (Great Depression) của những năm 1930 bởi một nhm tr thức Cng gio cầm đầu bởi Emmanuel Mounier m những bi viết được đăng trong tạp ch Esprit đ ảnh hưởng rất nhiều đến những tr thức trẻ Cng gio của Php vốn muốn tm một con đường khc ra ngoi hai ngả cực đoan, cộng sản hoặc pht xt. Trong đm những người bị ảnh hưởng ny c ng Ng nh Nhu m lc đ đang học tại trường Thủ Thư (Ecole des Chartes) tại Paris. V ng Nhu đ thuyết phục được ng Diệm rằng Nhn Vị l chủ thuyết duy nhất c khả năng đối khng lại với chủ thuyết Cộng Sản tại Việt Nam.

 

3/ Theo bch-khoa từ-điển mở Wikipedia tại địa-chỉ

http://en.wikipedia.org/wiki/Ngo_Dinh_Nhu th:

While training as an archivist in France, Nhu adopted the Catholic ideology of personalism, although critics claimed that Nhu had misused their philosophy v He was influenced by personalism, a concept he had acquired in the Latin Quarter. It had been conceived in the 1930s by Catholic progressives such as Emmanuel Mounier...

Tạm dịch: Trong thời-gian thụ-huấn lm quản-thủ thư-viện tại Php [đầu thập-nin 1940] ng Ng Đnh Nhu đ tiếp nhận -thức-hệ nhn vị của Ky T Gio, mặc d c cc người chỉ-trch rằng ng Nhu đ khai-dụng sai triết-l của họ v ng (Ng Đnh) Nhu đ chịu ảnh-hưởng của thuyết nhn vị, l một khi-niệm m ng ta đ hấp-thụ tại Khu La-Tinh [của sinh-vin v nghệ-sĩ tại Paris]. Thuyết ấy được tiếp-nhận bởi cc phần-tử Ky-T-Gio cấp-tiến trong thập-nin 1930, tỷ như Emmanuel Mounier...

 

4/ Trong tc phẩm Is South VietNam Viable? Linh-Mục Nguyễn Thi ni rằng ng Nhu đ say m thuyết dn chủ x hội dựa trn lng bc i v gi trị nhn bản mang danh Personnalisme của Emmanuel Mounier, v mối lien hệ của n với x hội m ng Nhu cổ v chẳng c g l mới mẻ, v ci thuyết Nhn Vị Personnalisme cũng chẳng c g xa lạ v trong một trường phi triết học Php trong đ c Emmanuel Mounier v Jacques Maritain đ hết mnh cổ v cho n Trong lc đ, K-Giả L Mộng Hng nhận xt: Cho đến nay khng mấy người hiểu g về chủ thuyết Nhn Vị m chnh ng Nhu cũng giải thch mỗi lần một khc v mu thuẫn với nhau.

 

5/ Theo cc phần-tử Ky-T-Gio cấp-tiến đệ-tử của Emmanuel Mounier, qua tạp-ch Ky T Gio tả-khuynh Tinh Thần do họ chủ-bin, th họ tố-co ng Ng Đnh Nhu l một kẻ lừa gạt, v triển-khai sai triết-l của họ (Mounier's heirs in Paris, who edited the left wing Catholic review Esprit denounced Nhu as a fraud).

 

        Tức l ng Ng Đnh Nhu du-nhập Thuyết Nhn Vị Ky-T-Gio cnh tả từ Php vo Miền Nam Việt-Nam.

 

*

 

Đến khi Chương 2 của Tiến-sĩ Nguyễn Ngọc Tấn được phổ-biến với nhan đề Chủ Nghĩa Nhn Vị: Con Đường Mới, Con Đường Của Tiến Bộ, ti thấy c một ln sng biến-động ngầm trong lnh-vực tư-tưởng ni chung, chủ nghĩa ni ring, nhất l trong giới Người Việt tại Hải Ngoại.

 

 

C

ng NG ĐNH DIỆM

l Cha Đẻ của Thuyết Nhn Vị tại Việt-Nam

 

        1/ Theo Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn th: Ngy 16 thng 6 năm 1949, lc cn ở ngoi chnh quyn, ng (Ng Đnh) Diệm đ bắt đầu cổ v cho một đường lối kinh tế Nhn Vị như l một giải php thch hợp để đem lại dn chủ tự do thực sự cho Việt Nam v ng (Ng Đnh) Diệm đ đưa ra một chương trnh kinh tế... Đặt trn căn bản Thi Ha, Nhn Vị chủ trương cuộc cch mạng kinh tế x hội v Chũ Nghĩa Nhn Vị lấy con người biết tu thn (thi ha) lm nền tảng cho giải php, để giải quyết c mu thuẩn trong sinh hoạt của con người. Khi ng (Ng Đnh) Diệm ni một đường lối mới, ng (Ng Đnh Diệm) muốn ni đ lu rồi những truyền thống tư tưởng tốt đẹp nầy của dn tộc khng được đem ra để p dụng vo cc sinh hoạt quốc gia v bị n lệ Tầu, Ty v phopng kiến, rồi lại bị ảnh hưởng bởi một t thuyết duy vật ngoại lai. (Nguyễn Ngọc Tấn viết sai chnh-tả chữ Việt, trong suốt cc bi của ng.)

(Trch trong: CUỘC CCH MẠNG NHN VỊ  Hội Người Việt Quốc Gia Đặc San 2007 từ trang 132 đến 160)

 

        2/ Linh-Mục Joseph Nguyễn Thi ở Garden Grove vo ngy 3/11/2007 đ viết những lời giới-thiệu tc-giả v tc-phẩm lin-quan: Tiến Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn đ trch lời của sử gia Henry Fairbanks tm lược ci sự thật lịch sử bằng lời lẽ khch quan, trong một bi bo tựa đề The Enigma of Ng Đnh Diệm, được đăng trong tờ Commonweal như sau:

ng (Ng Đnh) Diệm tm kiếm v khi phục lại những gi trị cổ truyền lm nền tảng cho giải php canh tn xứ sở D sao đi nữa, ng ta (Ng Đnh Diệm) vẫn l một người c ci nhn su sắc về tương lai. Cả thế giới ny đều yu mến cc chiến sĩ dũng cảm v ai ai cũng phải nể trọng những kẻ đeo đưổi một l tưởng cao cả no đ.  ng Diệm ao ước thực hiện một nh nước được xy dựng trn những gi trị cổ truyền tốt đẹp nhất của Chu v Ty Phương, những đặc điểm đng đắn v khả thi nhất để phục vụ quyền lợi chung v tn trọng nhn phẩm... .

 

3/ ng Tn Thất Thiện (tiến-sĩ, cựu Bộ-Trưởng Thng-Tin dưới thời Đệ-Nhất Cộng-Ho) trong bi viết Cần Thẩm Đinh Lại GI TRỊ CỦA NG NG ĐNH DIỆM & NỀN ĐỆ NHỨT CỘNG HA đ viết: Bi của ng (Nguyễn Ngọc Tấn) tm hiểu vấn đề nầy, đặc biệt tm giải đp cho những nghi vấn lịch sử sau đy:

1/ chủ nghĩa Nhn Vị l g?

2/ Quan niệm Nhn Vị về cc l tưởng của cuộc cch mạng quốc gia ra sao v thể hiện qua cc đường lối chnh sch như thế no?

3/ Về nguồn gốc triết học Nhn Vị l thuyết ngoại lai hay mang bản chất chnh trị văn ha của Việt Nam?

ng Tấn ni: những nghi vấn trn đy sẽ được bn luận một cch tỉ mỉ v những cu trả lời sẽ đặt nền mng cho cng việc thẩm định phẩm chất lnh đạo v những đng gp lịch sử của Tổng Thống Ng Đnh Diệm trong 9 năm cầm quyền Về Nhn Vị l g, TS Tấn đ dựa trn những lời của chnh ng (Ng Đnh) Diệm để giải thch...

ng (Ng Đnh) Diệm đ hạ quyết tm, chọn con đường hy sinh để bnh vực phẩm gi con người:  người ta c thể hủy diệt ng (Ng Đnh) Diệm, nhưng khng thể cướp đi những gi trị thuộc về ng ấy. Do đ... cc sử gia c bổn phận đem trả lại cho ng (Ng Đnh) Diệm những g thuộc về ng ấy v nền Cộng Ha... (Xem 5)

 

Thế l tc-giả Nguyễn Ngọc Tấn cng với những người ủng-hộ chương sch Chủ Nghĩa Nhn Vị: Con Đường Mới, Con Đường Của Tiến Bộ đ cng-khai lật đổ vai tr cha đẻ của cố Cố-Vấn Ng Đnh Nhu, v (bằng cch viết nhiều hơn v nhấn mạnh) chuyển-giao tc-quyền sng-lập Chủ Nghĩa Nhn Vị cho cố Tổng-Thống Ng Đnh Diệm.

 

 

D

ng NG ĐNH DIỆM l Cha Đẻ

v ng NG ĐNH NHU l Cha Đỡ Đầu

 của Thuyết Nhn Vị tại Việt-Nam

       

        Đặc-biệt l c một số tc-giả trong lc suy-tn Tổng-Thống Ng Đnh Diệm về tư-tưởng chủ-đạo Nhn Vị nhưng cũng xen vo đi lời đề-cao Cố Vấn Ng Đnh Nhu về mặt thực-thi chủ nghĩa ny.

 

        1/ Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn viết: Chủ Thuyết Nhn Vị của hai ng Diệm-Nhu mang một bản chất văn ha v chnh trị hon ton Việt Nam. (Xem 6)

 

2/ Linh-Mục Joseph Nguyễn Thi viết: Được gio dục bởi nền văn ha Nho Gio, hai anh em cố Tổng Thống Ng Đnh Diệm v Ng Đnh Nhu đ hệ thống ha tư tưởng nhn bản ny lại thnh một chủ thuyết lấy tn l Chủ Nghĩa Nhn Vị. (Garden Grove 3/11/2007)

 

        3/ Tiến-Sĩ Tn Thất Thiện cũng viết: Chủ Nghĩa Nhn Vị, Tm Linh Đng Phương của ng Ng Đnh Diệm v ng Ng Đnh Nhu bắt nguồn từ nền tảng văn ha của Việt Nam, khng thể no lầm lẫn với Personnalisme của Mounier (Duy Tm Ty Phương) được.

 

*

 

        Ni chung th mối quan-tm của độc-giả khng phải l Chủ Nghĩa Nhn Vị ở Việt-Nam c pht-xuất từ một khuynh-hướng tư-tưởng của một giới tr-thức Ky-T-Gio ở Php hay khng, v cũng khng phải l ai trong hai ng Ng Đnh Diệm v Ng Đnh Nhu mới thực l cha đẻ của ci chủ nghĩa Nhn Vị ấy, m l tm hiểu xem Chủ Nghĩa Nhn Vị l g.

 

 

E

Định Nghĩa Chủ Nghĩa Nhn Vị

 

        1/ Trong Đại Hội Văn Ho Quốc Gia vo ngy 11-1-1957, Cố Vấn Ng Đnh Nhu đ pht-biểu: Chủ Thuyết [Nhn Vị] đặt nền tảng trn quan niệm tn trọng phẩm gi con người v đẩy mạnh sự pht triển đến mức độ cao nhất. quan niệm nầy ở ngay trong truyền thống dn gian Việt Nam. Trả lời Phng Vin Bo Toronto Globe and Mail, hồi đầu năm 1963, ng Nhu đ xc định r rng: Ti phải ni ngay rằng Chủ Thuyết Nhn Vị của ti... ci học thuyết Nhn Vị m ti cổ v l một nền dn chủ đấu tranh trong đ tự do khng phải l mn qu của ng Gi Noel, nhưng m l kết quả của một cuộc chinh phục bền bỉ v sng suốt trong đời sống thực tế, khng phải trong một khung cảnh l tưởng m trong những điều kiện địa l chnh trị đ được định sẵn. Chnh ci quan niệm về tự do nầy đ khai mo cho ton bộ chương trnh ACL. Hệ thống Ấp Chiến Lược nầy sẽ lm thay đổi cơ cấu chnh trị thượng tầng của chnh phủ hiện tại... (5-5-1963, tr.68)

 

2/ Theo Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn th: Giải php Nhn Vị m ng Diệm v ng Nhu đ cổ v 40 năm về trước l m hnh X Hội Dn Chủ Nhn Vị đ được th nghiệm ở Miền Nam từ 1954 đến 1963: kinh tế thị trường với sự mền dẽo của một chnh phủ phc lợi, thực hiện cng bằng x hội v dn chủ thật sự ở hạ tầng cơ sở với định hướng dn chủ trn thượng tầng kiến trc v Tm lại, chủ thuyết Nhn Vị l một triết l nhằm xc định v đề cao gi trị con người, vị tr của con người trong tương quan với vũ trụ, với người khc v trong cộng đồng x hội. đồng thời l một chủ thuyết chnh trị chủ trương thiết lập những định chế thch hợp để tạo cơ hội v khuyến khch việc pht triển cc gi trị nầy đến mức cao rộng nhất v hương về việc phục vụ hạnh phc con người.

 

3/ Theo Tiến-Sĩ L Mộng Nguyn (gio-sư, cựu luật-sư ở Paris, thnh-vin Viện Hn-Lm Khoa-Học Php), th (tạm dịch): ... Chng ti kết-luận rằng chủ-nghĩa nhn-vị (vốn khim-nhường khng tự xưng danh) đ vẫn lun lun hiện-hữu trong nền văn-ho Việt-Nam, về bản-chất l văn-ho -Chu, v nương-dựa bnh-thường trn nền-tảng của nguồn-gốc gi-trị tối-thượng của con người. V cuộc ti-sinh cuối-cng của học-thuyết nhn-bản chnh-trị (trong bản Hiến Php của nền Đệ-Nhất Việt-Nam Cộng-Ho, từ 1956 đến 1963) chỉ c thể tự chứng-minh bằng nguồn-gốc Đng-Phương thm-su của chnh mnh. N cốt l một sự ho trộn từ xưa của Lo-Gio, của Phật-Gio, v tất-nhin của Khổng-Gio, phụ thm vo với truyền-thống thờ-phụng tổ-tin, để đồng-quy thnh một tn học-thuyết Việt-Nam về cc quyền căn-bản, m khi-niệm về con người của Ky-T-Gio khng phải l xa-lạ đối với n... (Xem 7)

 

*

 

        So-snh L-Thuyết với Thực-Hnh giống nhau hay khc nhau thế no, l vai tr của Lịch Sử. Ở đy, về mặt L-Thuyết, ti thấy l một vấn-đề Tư-Tưởng, Triết-L, Học-Thuyết, Chủ-Nghĩa ‒ cao-siu, thm-su, huyền-b, kh hiểu ‒ nn ti khng dm đi su, chỉ xin ghi nhận vi ba nhận-xt th-thiển dưới đy.

 
 
F

Tương-Quan Giữa Người với Trời

 

        1/ Về Trời của Nho Gio, Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn đ viết: Nền tảng triết học của Chủ Nghĩa Nhn Vị l cc gi trị nhn bản của Nho Gio... Khổng Tử mới lấy Kinh Dịch lm căn bản triết học cho một đạo sống thực tiễn. ng cho rằng cội rễ của vạn vật l do một thực tại tuyệt đối c những tnh chất như Đạo của Họ Lo. Thực tại tuyệt đối đ được mệnh danh l Thi Cực (the Absolute)... Đ l quan niệm của Nho Gio về cch thức v lịch trnh hiện tương ha (hay cn gọi l Dịch Ha). Kinh Dịch đ dần dần kết tập sự chuyển ha m Dương thnh 64 quẻ, mỗi quẻ tương trưng cho một trạng thi tương quan giữa TRỜI, ĐẤT V NGƯỜI. Tương quan nầy biểu hiện sự ha đồng Tiểu Ng con người với Đại Ng của vũ trụ hay cn gọi l l tưởng THI HA (vừa tĩnh vừa động). Cho nn Khổng Học đưa ra thuyết Thin, Nhn tương dữ (Trời, Người, như nhau) lm quan niệm căn bản... v

        Nhn Vị  l hai học thuyết Nho Gio. Nhn do chữ Nhn v chữ Nhị hợp thnh c nghĩa l lng thương người, đạo l lm người; Vị do chữ Nhn v chữ Lập hợp thnh c nghĩa l người c ci vị tr của họ, đứng giữa v ngang hng với Trời v Đất. Hai chữ nầy hợp lại để diễn tả tưởng: vị tr v phẩm gi con người trong cộng đồng nhn loại v vũ trụ. v

        L thuyết Nhn Vị chủ trương rằng: con người c một gi trị tối thượng nn mọi sinh hoạt trn đời nầy đếu phải hướng về việc phục vụ con người

 

        2/ Về Trời của Thin Cha Gio th Linh-Mục Joseph Nguyễn Thi đ viết: ng b tổ tin Việt Nam chng ta đ để lại cho con chu ci b quyết thnh cng qua thnh ngữ Thin thời địa lợi nhn ha. Thnh ngữ ny dựa trn quan niệm của Khổng Tử lấy ra từ Kinh Dịch diễn tả tương quan ha đồng giữa Trời, Đất v Con Người, qua l tưởng Thi Ha... Đ l phải biết đặt mnh ha hợp vo đng vị tr của mnh đối với Thin Cha Thin...

 

        3/ Như thế, theo Kinh Thnh của Thin-Cha-Gio th: Con người l do Thin Cha tạo ra (Ge 1:26, 27), Con người Phải vng lời Thin Cha hơn vng lời người phm! (Ac 5:29), Việc ấy sẽ xảy ra khi Cha Gi-su từ trời xuất hiện cng với cc thin thần hng mạnh của Người, trong ngọn lửa chy bừng, để bo on những kẻ khng chịu nhận biết Thin Cha v những kẻ khng vng theo Tin Mừng của Cha... (2Th 1:8).

 

4/ Trong lc đ Triết L An Vi của Triết-Gia Lương Kim Định xc quyết ngy nay lương tm con người khng thể chấp nhận những nghĩ về vua thần nữa, khng c Thin Mệnh... Đ chỉ l những thứ bịa đặt c hệ thống, những giả tạo gip kẻ chuyn ch tước quyền lm người cuả con Người... Nhn l nhn chủ, con người phải lm chủ ring một cỏi, chỉ lin hệ chứ khng lệ thuộc cuả Trời Đất. Bởi lẽ n lệ Trời tức l tự buộc mnh vo thuyết định mệnh, một hnh thức n lệ tr hnh; ... Như thế, con người mất cả quyền hnh v nhn phẩm, khng cn gọi l nhn chủ được... Triết l An Vi chủ trương khc biệt với những triết l độc  Ti  hoặc độc  Thần  chỉ ưa những định nghĩa hn km về con người. (theo L Hng Xem Việt Nho). (Xem 8)

 

 

G

Chủ Nghĩa Nhn Vị v Triết L An Vi

 

        1/ Theo ng Tn Thất Thiện th: Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn ni về thuyết Nhn Vị... đy l lần đầu m thuyết nầy được trnh by một cch tường tận, đầy đủ, v nhất l trung thực khch quan...  TS Nguyễn Ngọc Tấn đng gp một phần quan trọng vo việc soi sng giai đoạn lịch sử 1954-1963, thời gian ng Diệm cầm quyền. Những sưu khảo nầy nhằm vo chủ thuyết Nhn Vị. Theo Tiến Sĩ Tấn, trong 40 năm qua, chưa c cuốn sch no viết về chủ nghĩa Nhn Vị dưới kha cạnh hn lm [khoa học] cũng như đnh gi về tầm quan trọng của n như một chủ thuyết chnh trị d rằng chủ thuyết nầy l chủ thuyết khai sinh ra nền Cộng Ha đầu tin tại Việt Nam. Đy l một vấn đề lịch sử cn tồn đọng trong thế kỷ qua.

 

        2/ Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn khẳng-định rằng Nền tảng triết học của Chủ Nghĩa Nhn Vị l cc gi trị nhn bản của Nho Gio. V L tưởng ha đồng giữa con người với vũ trụ của Nho Gio đ được Triết Gia Lương Kim Định hệ thống ha trong học thuyết Tam Ti của Việt Nho.

Phải chăng v cc nhm An Vi được thnh lập khắp nơi, từ Hoa Kỳ qua Canada, c Chu, Anh, Php, ức, v.v... coi Triết Gia Kim ịnh như bậc ại Sư, m họ tn lm tổ: TỔ SƯ AN VI. Ảnh hưởng của Triết Gia Kim ịnh khng những thế, m cn lan rộng tới cc học giả, triết gia ngoại quốc: u Mỹ v khối Viễn ng... v v Việt Nho đi đi với triết l An Vi của Triết-Gia Kim Định, cho nn TS Nguyễn Ngọc Tấn đ viết: Đến đầu thế kỷ 20 th l tưởng ha đồng giữa con người với vũ trụ của Nho Gio đ được Triết Gia Kim Định hệ thống ha trong học thuyết Tam Ti của Việt Nho... xc định r gi trị v vị tr của con người c vẻ như để đồng-ho An Vi với Nhn Vị của mnh (?)

      Thế nhưng, đầu thế-kỷ 20 l từ 1901 đến 1950, m Triết-Gia Kim Định th, theo Linh-Mục Gio-Sư Petrus Vũ Đnh Trc, Nhờ cng phu mở đường trở về Triết ng của Linh Mục Gio Sư Bửu Dưỡng v Linh Mục Gio Sư Nguyễn Văn Thch cũng như tm huyết của Gio Sư Nguyễn ăng Thục, chương trnh Triết Học ng Phương được khai giảng tại ại Học Văn Khoa Saigon năm 1958. Sẵn đường trở về ng Phương, Linh Mục Gio Sư Kim ịnh tiện đường, đơn thương độc m, xng ln một bước to bạo, mở đường đi vo Triết Lm Việt Nam. Năm 1960 bắt đầu dạy Triết Đng v tc-phẩm đầu tay (Nguyn Nho hay Cửa Khổng) mở đường cho triết-thuyết An Vi ra đời vo năm 1960.

      Vậy th Việt Nho hay An Vi của TG Kim Định chưa ra đời vo đầu thế kỷ 20, nhất l trước năm 1960 như TS Tấn viết. Ni cch khc, Thuyết Nhn Vị đ được Nh Ng khai-sinh trước rồi.

        Lại nữa, TS Tn Thất Thiện cũng viết: [TS Tấn] đ trch dẫn những tuyn bố, pht biểu của cc ng Nhu Diệm, v những khảo luận của những nh học giả Việt Nam c uy tn để chứng minh rằng Nhn Vị l một l thuyết chnh trị mang một bản sắc dn tộc r rệt, v với biện chứng mạch lạc r rệt của Triết Gia Kim Định, Chủ Nghĩa Nhn Vị, Tm Linh Đng Phương của ng Ng Đnh Diệm v ng Ng Đnh Nhu bắt nguồn từ nền tảng văn ha của Việt Nam v.v...

Nhưng trong ton-bộ tc-phẩm vĩ-đại của đại-sư triết-gia Kim Định, tuy cũng về nguồn ni về con người, tư duy v đạo sống cao đẹp của dn tộc Việt Nam nhưng d đ c Nhn-i, Nhn-Bản, Nhn-Chủ, Nhn-Dũng, Nhn-Đức, Nhn-Ho, Nhn-Linh, Nhn-Loại, Nhn-Lực, Nhn-Nghĩa, Nhn-Phẩm, Nhn-Quyền, Nhn-Tm, Nhn-Trị, Nhn-Văn, (Tam Ti) Thin Địa Nhn, Thin Nhn Tương Dữ, v.v... chứ tuyệt-nhin khng hề c Nhn-Vị, nhất l v d cho An Vi đến sau Nhn Vị.

Thế th lm sao cho rằng Nhn Vị cũng tương-đồng với An Vi? 

Chỉ c ở trong đầu c của cc vị hoi Ng mới c cu chuyện ngược đời: Ci ra sau ảnh-hưởng ln ci ra trước!

C chăng l Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn sau ny mới lm gim cho cố Tổng-Thống Ng Đnh Diệm v cố Cố-Vấn Ng Đnh Nhu ci việc m họ chỉ mới phc-hoạ dở-dang (v, theo lời của TS Tấn th Chũ Nghĩa Nhn Vị chỉ được thử nghiệm trong một thời gian ngắn ở Miền Nam Việt Nam v theo lời của TS Tn Thất Thiện th mi đến nay (thế-kỷ 21) đy l lần đầu m thuyết [Nhn Vị] nầy được [TS Tấn] trnh by một cch tường tận, đầy đủ, v nhất l trung thực khch quan) cho nn, do đi sau, ci Nhn Vị của TS Nguyễn Ngọc Tấn mới phải c phần dựa theo triết-thuyết An Vi của cố triết-gia họ Lương.

 

 

H

Anh Em họ Ng Đ Lm G với Chủ Nghĩa Nhn Vị?

 

        1/ Theo Tiến-Sĩ Nguyễn Ngọc Tấn th, từ năm 1950, Theo ng Diệm, Dn Chủ khng thể đng khung trong một số cng thức v định lệ được đặt ra ở những thời đại khc, dưới những bầu trời khc. Nhiều quốc gia đ c lu đời ở Ty Phương, phong ph về mọi phương diện, cũng đ phải cải cch cơ cấu của chế độ dn chủ đại nghị m họ đ p dụng từ trước. C nhiều nước mới dnh độc lập chỉ v vội v chấp nhận những chế độ dn chủ đ m by giờ rơi vo tnh trạng bế tắc hổn loạn.

        Năm 1957, theo TS Tấn, Tổng-Thống Ng Đnh Diệm pht-biểu: Dn Chủ l một chế độ đạo đức chỉ pht triển nếu quan niệm Thiện ch Chung mỗi ngy ăn su rộng trong Nhn Dn v Chnh quyền, v

        Năm 1960, khi trả lời phng vin bo Malaya Mail về vấn đề dn chủ ha Việt Nam, ng Diệm lập luận rằng: Một m thức dn chủ no đ khng thnh vấn đề tại nước km mở mang. Điều đng quan tm l sự dung ha những phương php dn chủ ấy với những đi hỏi cấp bch để c thể nhanh chng thot ra khỏi tnh trạng km mở mang... Nếu muốn thot khỏi điều kiện thấp km đ một cch mau lẹ chứ khng phải trong hng thế kỷ, ta nhất định phải theo một lộ trnh cưởng bch no đ... . một biện php hoặc kỷ luật tinh thần (yu chuộng cng ch chẳng hạn) đi km theo th mới c thực nghiệm. do đ, Tổng thống được giao ph nhiều quyền lực nhằm mục đch thiết lập ra ci giới hạn cho một lộ trnh cưởng bch với mục đch dung ha cc l thuyết dn chủ với thực trạng của đất nước lc bấy giờ ...

 

2/ Theo K-Giả L Mạnh Hng trong bi Tnh hnh miền nam Việt Nam: Chế độ đệ nhất Cộng Ho (1956-1963) (đăng trn Viet Tide số 336) th: Trả lời một cuộc phỏng vấn của k giả Sol W. Sanders của tuần bo US News & World Reports ngy 18 thng Hai 1963, ng Diệm đ ni thẳng rằng tất cả những quốc gia đang pht triển đều v những nguyn nhn lịch sử tổng qut bị cai trị bởi những nh độc ti hoặc chuyn chế m l do chnh, theo ng Diệm l v nhu cầu lịch sử phải tập trung quyền lực ...

 

3/ Cụ-thể hơn, tuy ni l ng Diệm ao ước thực hiện một nh nước được xy dựng trn những gi trị cổ truyền tốt đẹp nhất của Chu... v theo Tiến-Sĩ L Mộng Nguyn th ng Ng Đnh Nhu chủ-trương Chủ Thuyết [Nhn Vị] đặt nền tảng trn quan niệm tn trọng phẩm gi con người... quan niệm nầy ở ngay trong truyền thống dn gian Việt Nam m TT Diệm ni r l Chiến lược xy dựng Dan Chủ Nhn Vị bắt đầu từ hạ tầng cơ sở, ở nng thn, nơi m 95 phần trăm dn chng sinh sống, nơi m TS Nguyn kết-luận rằng Chủ Nghĩa Nhn Vị cốt l một sự ho trộn từ xưa của Lo-Gio, của Phật-Gio, v tất-nhin của Khổng-Gio, phụ thm vo với truyền-thống thờ-phụng tổ-tin, để đồng-quy thnh một tn-học-thuyết Việt-Nam về cc quyền căn-bản, nhưng TT Ng Đnh Diệm, theo TS Tấn, vẫn đ kể lể với [nh bo] Higgins: C Higgins, C đ viếng thăm cc lng qu Việt Nam. C cũng đ từng nhn thấy những người Thượng cầm cy lao v với những phong tục tập qun đầy m tn dị đoan. Những người Chm. Những người Cao Đi. Những người Ha Hảo. Những lng mạc cn trong tnh trạng sơ khai, cai trị bởi ng B Tổ Tin, bởi những người đ chết đy cũng l tnh trạng ở hầu hết cc nơi khc của Việt Nam. C ni cho ti biết, c Haggins, một nền dn chủ đại nghị c nghĩa g đối với họ?

 

4/ Cn chnh Cố-Vấn Ng Đnh Nhu th (theo ng Nguyễn Văn Minh) đ ni toạt mng heo: Ci căn bản triết l ấy [Nhn Vị] khng t th nhiều cũng c va chạm vo cc tn gio, tn ngưỡng cổ truyền của xứ sở. Nhưng... l một cuộc Cch Mạng phải lm, khng lm khng được... . Chng ta phải nhn nhận rằng c một số thi độ cổ truyền khng thể tồn tại, v n chận bước tiến của dn tộc. Từ sự nhn nhận ấy, ta thức được nhu cầu phải thanh ton bằng cch ny hay cch khc, một số thi độ lm cản trở bước tiến của Dn Tộc, bước tiến nhằm phục vụ con người trong x hội...

 

V v phải thanh ton cc thi-độ cổ-truyền khng thể tồn-tại , va chạm vo cc tn gio, tn ngưỡng cổ truyền của xứ sở, nn việc g phải xảy ra mới đ phải xảy ra rồi.

 

*

 

Chủ-Nghĩa Nhn Vị v Đệ-Nhất Cộng-Ho

 

Tm lại, tại Miền Nam Việt-Nam đ c nhiều chủ nghĩa Nhn Vị, đng ra l c nhiều khi-niệm khc nhau về Nhn Vị:

Dưới thời Đệ-Nhất Cộng-Ho của Tổng-Thống Ng Đnh Diệm v Cố-Vấn Ng Đnh Nhu th:

 c ci Nhn Vị của cc linh mục đ dạy ở Vĩnh Long, loại Nhn Vị Thin Cha Gio m nội dung v đường lối học tập khng lin quan g đến Chnh Phủ hay ton dn, v chnh ng Ng Đnh Nhu cũng chưa hiểu ci đ c đng khng, c đng tới mức khng thế m Chnh Phủ ủng hộ v gip đỡ, bắt cc cấp chỉ-huy chnh-quyền v qun-đội phải đến học; v

c ci Chủ Nghĩa Nhn Vị Đng của ng Ng Đnh Diệm v/hoặc ng Ng Đnh Nhu.

Nhưng điều đng ni l đợi cho đến năm 1963, dưới đ tuột dốc của 9 năm cầm quyền của họ Ng rồi, ng Ng Đnh Nhu mới bắt đầu giảng-giải -nghĩa cao su của n [Chủ Nghĩa Nhn Vị] cho cc gio-sư đại-học v trung-học cng cc cn-bộ nng-cốt xy dựng quốc-sch Ấp Chiến-Lược, m chỉ mới thử-nghiệm trong một thời-gian ngắn m thi.  

Ty mỗi người tự tm ra kết-luận.

 

L XUN NHUẬN  

 

THAM KHẢO:

           

NGUYỄN VĂN MINH:

Để qu độc giả c một niệm khi qut về chủ nghĩa Nhn Vị Đng v Học Thuyết X Hội Nhn Bản do ng Ng Đnh Nhu đ nghin cứu v hnh thnh. Dưới đy, ti xin trch nguyn văn lời ng giải thch vắn tắt về chủ nghĩa v học thuyết ny, trong buổi sinh hoạt với cc Cn Bộ Xy Dựng Ấp Chiến Lược Kha VIII dnh cho cc Gio Sư Đại v Trung Học, ngy 8.1.1963 tại Trung Tm Thị Ngh. V cuộc ni chuyện với Cn Bộ Xy Dựng Ấp Chiến Lược tại một Tỉnh miền Trung cũng vo đầu năm 1963.

Tại Thị Ngh, ng ni: ... mnh đnh nhau với Cộng Sản, by giờ Cộng Sản n đnh mnh với một Thức Hệ, m chng ta khng c một Thức Hệ cứng rắn, r rng, trong tm tr chng ta để đối lại, để c lẽ sống m đnh Cộng Sản th chng ta sẽ bị thức hệ Cộng Sản lan trn lung lạc... .

Ci căn bản triết l ấy khng t th nhiều cũng c va chạm vo cc tn gio, tn ngưỡng cổ truyền của xứ sở. Nhưng chuyện phải dứt khot với một số thi độ, thi độ triết l, tn ngưỡng hay l cảm tnh cổ truyền l một cuộc Cch Mạng phải lm, khng lm khng được... .

Chng ta phải nhn nhận rằng c một số thi độ cổ truyền khng thể tồn tại, v n chận bước tiến của dn tộc. Từ sự nhn nhận ấy, ta thức được nhu cầu phải thanh ton bằng cch ny hay cch khc, một số thi độ lm cản trở bước tiến của Dn Tộc, bước tiến nhằm phục vụ con người trong x hội... .

Hỏi: Người ta cho rằng Thuyết Nhn Vị hiện tại ở khu vực Quốc Gia của chng ta l ci Nhn Vị của cc Linh Mục đ dạy ở Vĩnh Long, th hon cảnh lin đới với một tn gio, bởi thế cho nn chng ti c thắc mắc về vấn đề Nhn Vị với lại ton diện của con người, m ng Cố Vấn lc đầu c đề nghị ra?

Đp: . . . ti thấy c thắc mắc l tại v c lớp học Nhn Vị do cc ng Linh Mục ở dưới Vĩnh Long l tiu biểu. Chng ti khng phủ nhận cng nghiệp của ai cả, nhưng chng ti ni để cc anh em biết rằng, chng ti khng biết g về chuyện dạy Nhn Vị ở Trung Tm đ, chng ti khng theo di, khng chủ trương. Đ l một cố gắng c nhn trước sự thiếu st một Thức Hệ. C một số người bn Cng Gio họ đứng ra tổ chức, nội dung v đường lối học tập khng lin quan g đến Chnh Phủ hay ton dn... .

Ta khng thể ni rằng đem ci đ ra để lừa bịp người ta, bởi v ai cũng biết đ l loại Nhn Vị Thin Cha Gio. Đối với Thuyết Nhn Vị Thin Cha Gio, chng ti cũng chưa hiểu ci đ c đng khng, chưa hiểu ci đ n c đng tới mức khng.

Chng ta cần minh xc, đ l một sng kiến tư nhn, nhưng được Chnh Phủ ủng hộ v gip đỡ... . By giờ chng ta cng nhau tổ chức trn lập trường dn tộc, để m đặt đng ci đường lối Nhn Vị của chng ta...

(Trch từ Dng Họ Ng Đnh, Ước Mơ Chưa Đạt)

Trở ln

 

T GN:

Saigon nhỏ ngy 26.10.2007

Trả lại sự thật cho lịch sử

T Gn

      Để c một chnh phủ bản xứ mạnh (a strong indigenous government), Washington đ hướng dẫn ng Diệm thnh lập một chế độ độc đảng theo kiểu Trung Hoa Quốc Dn Đảng của Tưởng Giới Thạch.

Trung Hoa Quốc Dn Đảng lấy chủ nghĩa Tam Dn của Tn Nhật Tin lm căn bản để xy dựng đất nước, Miền Bắc lấy chủ nghĩa cộng sản lm kim chỉ đạo, cn miền Nam lấy ci chủ nghĩa g by giờ?

      Cuối cng, bộ tham mưu của ng Nhu quyết định lấy chủ nghĩa nhn vị (personalism). Nhưng chủ nghĩa nhn vị l chủ nghĩa như thế no?

      Lc đ ở Php mới chỉ c khi niệm triết học về thuyết nhn vị, n chưa được xy dựng thnh chủ thuyết chứ đừng ni thnh một chủ nghĩa khoa học như Lninsim, Stalinism hay Maoisms, lm sao đem ra p dụng được? Nhưng mặc kệ, cứ thnh lập mt ci đảng mang tn l Cần Lao Nhn Vị Đảng để kết họp cc anh em lại, cn đường lối v phương php hnh động sẽ bn sau.

Trở ln

 

NGUYỄN TRN:

      Một Trung tm Nhn vị được thnh lập tại Vĩnh Long để huấn luyện l thuyết Nhn vị cho qun nhn v cng chức cao cấp như l một ci l đc tư tưởng, trong lc l tưởng Nhn vị khng được thấy p dụng ra sao... . ng Nhu chủ xướng thuyết Nhn vị, nhưng khng khi no giải thch thuyết ấy ra sao... .

      Mỗi khi c một dịp lễ tại Vĩnh Long l mỗi lần hội họp Bộ trưởng, Tướng lnh, sĩ quan cao cấp, Tỉnh trưởng, Dn biểu, đến nỗi ng Nhu đ phải phn nn: Nay Quốc hội v Nội cc họp tại Vĩnh Long. Mỗi lần họp như vậy, đường qua ph Mỹ Thuận bị kẹt hằng trăm xe đ, dn chng phn nn, ng Nhu cũng phn nn, nhưng khng ai lm g được khi c ng Tổng thống tới... .

(Trch từ cuốn sch Cng v Tội Những Sự Thật Lịch Sử của Nguyễn Trn, do Xun Thu ở Los Alamitos, CA, USA, xuất bản năm 1992 trang 341)

Trở ln

 

HONG DUY HNG:

      During this time (1953), he (Ng Đnh Nhu) developed and systematized his ideas to found the doctrine of Personalism.

(Trong thời-gian ấy (1953), ng Ng Đnh Nhu khai-triển v hệ-thống-ho cc tư-tưởng của mnh để thnh-lập chủ nghĩa Nhn Vị)

(Trch từ tc-phẩm tiếng Anh Common Quest For Vietnam's Future, a brief of Vietnam War, the First and Second Republic of Vietnam của Hong Duy Hng)

Trở ln

 

TN THẤT THIỆN:

      Cần Thẩm Đinh Lại GI TRỊ CỦA NG NG ĐNH DIỆM & NỀN ĐỆ NHỨT CỘNG HA

      Chương 2 của Nguyễn Ngọc Tấn, ni về thuyết Nhn Vị cũng vậy v đy l lần đầu m thuyết nầy được trnh by một cch tường tận, đầy đủ, v nhất l trung thực khch quan. Chương 3, của Tiến Sĩ Lưu, ni về thnh tch 9 năm cai trị của ng Diệm cũng l một ci g mới. Trong qu khứ, sch bo ni về ng Diệm v chế độ ng thường ch tm vo kha cạnh chnh trị - nhưng khng đề cập đến những thnh quả lớn m Chnh Phủ ng đạt được trong 9 năm lnh đạo, kiện ton độc lập lấy lại chủ quyền quốc gia trong tất cả cc lnh vực: chnh trị, ngoại giao lẫn qun sự v kinh tế ti chnh cải thiện đời sống của dn chng bằng cch pht triễn tất cả cc lnh vực hoạt động - kỷ nghệ, nng thn, ngư nghiệp, chuyn chở, gio dục  Chương nấy rất phong ph về thống k, cho độc giả một niệm r rng về những thnh tch lớn lao m Việt Nam đ đạt được dưới chế dộ Việt Nam Cộng Ha I.

      Những sưu khảo của TS Nguyễn Ngọc Tấn đng gp một phần quan trọng vo việc soi sng giai đoạn lịch sử 1954-1963, thời gian ng Diệm cầm quyền. Những sưu khảo nầy nhằm vo chủ thuyết Nhn Vị. Theo Tiến Sĩ Tấn, trong 40 năm qua, chưa c cuốn sch no viết về chủ nghĩa Nhn Vị dưới kha cạnh hn lm [khoa học] cũng như đnh gi về tầm quan trọng của n như một chủ thuyết chnh trị d rằng chủ thuyết nầy l chủ thuyết khai sinh ra nền Cộng Ha đầu tin tại Việt Nam. Đy l một vấn đề lịch sử cn tồn đọng trong thế kỷ qua. Bi của ng tm hiểu vấn đề nầy, đặc biệt tm giải đp cho những nghi vấn lịch sử sau đy:

      1/ chủ nghĩa Nhn Vị l g?

      2/ Quan niệm Nhn Vị về cc l tưởng của cuộc cch mạng quốc gia ra sao v thể hiện qua cc đường lối chnh sch như thế no?

      3/ Về nguồn gốc triết học Nhn Vị l thuyết ngoại lai hay mang bản chất chnh trị văn ha của Việt Nam?

      ng Tấn ni: những nghi vấn trn đy sẽ được bn luận một cch tỉ mỉ v những cu trả lời sẽ đặt nền mng cho cng việc thẩm định phẩm chất lnh đạo v những đng gp lịch sử của Tổng Thống Ng Đnh Diệm trong 9 năm cầm quyền

       Về Nhn Vị l g, TS Tấn đ dựa trn những lời của chnh ng Diệm để giải thch: Nhn Vị  l hai học thuyết Nho Gio. Nhn do chữ Nhn v chữ Nhị hợp thnh c nghĩa l lng thương người, đạo l lm người; Vị do chữ Nhn v chữ Lập hợp thnh c nghĩa l người c ci vị tr của họ, đứng giữa v ngang hng với Trời v Đất. Hai chữ nầy hợp lại để diễn tả tưởng: vị tr v phẩm gi con người trong cộng đồng nhn loại v vũ trụ. ng viết:

       Tm lại, chủ thuyết Nhn Vị l một triết l nhằm đề cao gi trị con người trong tương quan với vũ trụ, Trời v Đất, với người khc trong x hội. L thuyết Nhn Vị chủ trương rằng: con người c một gi trị tối thượng nn mọi sinh hoạt trn đời nầy đếu phải hướng về việc phục vụ con người. Chủ nghĩa Nhn Vị lấy CON NGƯỜI biết tu thn (vừa tĩnh vừa động) lm nền tảng để giải quyết cc mu thuẩn trong sinh hoạt con người.

       Về nguồn gốc TS Tấn nhận xt rằng suốt 40 năm qua khng mấy ai ch tm hiểu L Thuyết Nhn Vị v cho rằng l thuyết đ l ngoại lai, cho rằng Nhn Vị của ng Diệm-ng Nhu l của Mounier, l của Cng Gio. Những lời ph bnh nầy hoặc

a) mang một chủ đch chnh trị no đ,

b) thiếu hiểu biết về Chủ Nghĩa Nhn Vị. Trong số những người loại (a) c những người như Nguyễn Thi (linh mục). Trong tc phẩm Is South VietNam Viable?, ng ni rằng ng Nhu đ say m thuyết dn chủ x hội dựa trn lng bc i v gi trị nhn bản mang danh Personnalisme của Emmanuel Mounier, v mối lien hệ của n với x hội m ng Nhu cổ v chẳng c g l mới mẻ, v ci thuyết Nhn Vị Personnalisme cũng chẳng c g xa lạ v trong một trường phi triết học Php trong đ c Emmanuel Mounier v Jacques Maritain đ hết mnh cổ v cho n

      TS Lưu đ trch dẫn những tuyn bố, pht biểu của cc ng Nhu Diệm, v những khảo luận của những nh học giả Việt Nam c uy tn để chứng minh rằng Nhn Vị l một l thuyết chnh trị mang một bản sắc dn tộc r rệt, v với biện chứng mạch lạc r rệt của Trie^'t Gia Kim Định, GS L Xun Hồng, v học giả Đinh Văn Khang, Chủ Nghĩa Nhn Vị, Tm Linh Đng Phương của ng Ng Đnh Diệm v ng Ng Đnh Nhu bắt nguồn từ nền tảng văn ha của Việt Nam, khng thể no lầm lẫn với Personnalisme của Mounier (Duy Tm Ty Phương) được.

      Tiến sĩ Tấn đ minh chứng thm xc quyết của ng với những trch dẫn trực tiếp từ một số tuyn bố của ng Diệm v ng Nhu:

      ng Ng Đnh Diệm:

      Nhắm mắt bắt chước nước ngoi khc g nhận trước sự bảo hộ của ngoại bang (ni với k giả Marguerite Higgins

      ng Ng Đnh Nhu:

      Chủ Thuyết [Nhn Vị] đặt nền tảng trn quan niệm tn trọng phẩm gi con người v đẩy mạnh sự pht triển đến mức độ cao nhất. quan niệm nầy ở ngay trong truyền thống dn gian Việt Nam (Đại Hội Văn Ha Quốc Gia, 11-1-1957)

      Ti phải ni ngay rằng: Chủ Thuyết Nhn Vị của ti chẳng c dnh dng g đến ci Nhn Vị Cng Gio đang được giảng dạy bởi cc tổ chức Cng Gio tại miền Việt Nam Hiện nay ci học thuyết Nhn Vị m ti cổ v l một nền dn chủ đấu tranh trong đ tự do khng phải l một mn qu của ng Gi Noel, nhưng m l kết quả của một cuộc chinh phục bền bỉ v sng suốt trong đời sống thực tế, khng phải trong một khung cảnh l tưởng, m trong những điều kiện địa l chnh trị đ được định sẳn

      Phỏng vấn với bo Toronto Globe and Mail, trong Nguyệt san Gi Nam, 5-5-1963)

      TS Tấn kết luận:

       Giải php Nhn Vị m ng Diệm v ng Nhu đ cổ v 40 năm về trước l m hnh X Hội Dn Chủ Nhn Vị đ được th nghiệm ở Mie^`n Nam từ 1954 đến 1963: kinh tế thị trường với sự mền dẽo của một chnh phủ phc lợi, thực hiện cng bằng x hội v dn chủ thật sự ở hạ tầng cơ sở với định hướng dn chủ trn thượng tầng kiến trc Chũ Nghĩa Nhn Vị chỉ được thử nghiệm trong một thời gian ngắn ở Miền Nam Việt Nam, nhưng trong lnh vực l thuyết hn lm, Chủ Nghĩa Nhn Vị c một gi trị đng gp lu di v quan tọng vo cng cuộc pht triển con người ni chung v đặc biệt tại cc quốc gia ngho đi hiện nay

Ottawa - Ma Xun 2006 - Ottawa, thng 3, 2006

Trở ln

 

NGUYỄN NGỌC TN:

     CHỦ NGHĨA NHN VỊ - Con Đường Mới, Con Đường của Tiến Bộ

(Viết cho Lễ Tưởng Niệm Tổng Thống Ng Đnh Diệm 2007)

      b- Căn bản Triết Học của Chủ Nghĩa Nhn Vị.

      Nền tảng triết học của Chủ Nghĩa Nhn Vị l cc gi trị nhn bản của Nho Gio.

      Khổng Học lc đầu, ch trọng đến việc thiết lập một hệ thống lun l thực tiễn cho cc sinh hoạt x hội hơn l đề xướng một triết học nhận thức hoặc tn gio. Mi đến khi về gi, Khổng Tử mới lấy Kinh Dịch lm căn bản triết học cho một đạo sống thực tiễn. ng cho rằng cội rễ của vạn vật l do một thực tại tuyệt đối c những tnh chất như Đạo của Họ Lo. Thực tại tuyệt đối đ được mệnh danh l Thi Cực (the Absolute). Nhưng  trong ci im-lm v thuần nhất của Thi Cực, tự n đ c chứa sẵn bn trong hai nguyn động lực tương sinh tương khắc gọi l Lưỡng Nghi: Đ l m (negative) v Dương (positive). Hai nguyn tắc m v Dương đ tương sinh tương khắc lẫn nhau để sinh ra Tứ Tượng (4 seasons) rồi cứ tiếp tục phn ha như thế thnh mun vn hiện tượng của vũ trụ nầy. Đ l quan niệm của Nho Gio về cch thức v lịch trnh hiện tương ha (hay cn gọi l Dịch Ha). Kinh Dịch đ dần dần kết tập sự chuyển ha m Dương thnh 64 quẻ, mỗi quẻ tương trưng cho một trạng thi tương quan giữa TRỜI, ĐẤT V NGƯỜI. Tương quan nầy biểu hiện sự ha đồng Tiểu Ng con người với Đại Ng của vũ trụ hay cn gọi l l tưởng THI HA (vừa tĩnh vừa động). Cho nn Khổng Học đưa ra thuyết Thin, Nhn tương dữ (Trời, Người, như nhau) lm quan niệm căn bản.

      Đến đầu thế kỷ 20 th l tưởng ha đồng giữa con người với vũ trụ của Nho Gio đ được Triết Gia Kim Định hệ thống ha trong học thuyết Tam Ti của Việt Nho (khc với Hn Nho), xc định r gi trị v vị tr của con người. Vũ trụ quan (cosmology) của Việt Nho cho rằng trong vũ trụ nầy c ba quyền lực lớn, c gi trị ngang nhau v cng tồn tại với nhau.V thế Việt Nho coi con người l tiểu vũ trụ, l nơi hội tụ của trời v đất. VỊ của con người l đứng giữa v ngang hng với Trời v Đất. Vị tr nầy theo Cấu Trc Luận của An Vị l vị tr THI HA, Thi ha giữa tinh thần v vật chất, giữa tnh v l, giữa hơn v km, giữa đng v sai, giữa quyền lợi c nhn v cộng đồng, tức l giữa 2 đối cực.

     Tm lại những gi trị nhn bản dng lm căn bản xy dựng Chủ Nghĩa Nhn Vị đều c một cơ sở triết học vững chắc. Ngoi ra Chủ Nghĩa Nhan Vị khi được hướng dẫn bởi l tưởng Thi Ha, một sự kiện tm linh (heart-spirit) bao gồm hết cc giai đoạn pht triển nn mang tnh ton thể v thực dụng. Thực dụng v n bao gồm cả l v tnh, nn Chủ Nghĩa Nhn Vị l một chủ nghĩa hnh động.

II Chủ Nghĩa Nhn Vị v vấn đề Dn Chủ Ha Việt Nam .

     a-Chủ Nghĩa Nhn Vị v cc m hnh dn chủ cổ điển hay đại nghị Ty Phương v dn chủ tập trung của Cộng Sản.

     Chủ Nghĩa Nhn Vị cho rằng dn chủ của Cộng Sản độc ti ch đạp phẩm gi con người, coi người như con vật. Theo ng Diệm Dn Chủ khng thể đng khung trong một số cng thức v định lệ được đặt ra ở những thời đại khc, dưới những bầu trời khc. Nhiều quốc gia đ c lu đời ở Ty Phương, phong ph về mọi phương diện, cũng đ phải cải cch cơ cấu của chế độ dn chủ đại nghị m họ đ p dụng từ trước. C nhiều nước mới dnh độc lập chỉ v vội v chấp nhận những chế độ dn chủ đ m by giờ rơi vo tnh trạng bế tắc hổn loạn. (1950, Q.5)

     Khi trả lời phng vin bo Malaya Mail về vấn đề dn chủ ha Việt Nam , ng Diệm lập luận rằng:

     Một m thức dn chủ no đ khng thnh vấn đề tại nước km mở mang. Điều đng quan tm l sự dung ha những phương php dn chủ ấy với những đi hỏi cấp bch để c thể nhanh chng thot ra khỏi tnh trạng km mở mang, nghĩa l sự ngu dốt, nạn đi km, tật bệnh, ngoại xm v nỗi nhục nh do tất cả những nạn đ gy ra. Nếu muốn thot khỏi điều kiện thấp km đ một cch mau lẹ chứ khng phải trong hng thế kỷ, ta nhất định phải theo một lộ trnh cưởng bch no đ. Vấn đề dn chủ nằm ngay ở điểm phải đặt giới hạn cho lộ trnh cưởng bch đ (19-2-1960)  Theo ng Ng Đnh Diệm, cc m hnh về dn chủ chẳng qua chỉ l hnh thức, l l thuyết suong (duy l niệm), sẽ khng c thực dụng. Cần phải dung ha chng với thực tại v một biện php hoặc kỷ luật tinh thần (yu chuộng cng ch chẳng hạn) đi km theo th mới c thực nghiệm. Hay ni theo An Vị cc l thuyế nầy khởi đi từ ݔ ( niệm) nn chỉ đến TỪ (lời ni xung) v khng đạt tới Dụng (thực hnh) được.

     b-Dn Chủ thực sự

     ng Diệm chủ trương Dn Chủ Nhn Vị l một tnh trạng tinh thần, một lối sống m lối sống ấy con người thật sự biết tin6 trọng nhn phẩm của chnh mnh v của người khc. Quan niệm nầy nhấn mạnh đến hai yếu tố (a) đặc tnh văn ha cổ truyền của dn tộc (1959, Q.5) v (b) yếu tố con người: tinh  thần sống đạo đức (phần động) phải c, của tầng lớp lnh đạo cũng như cc tầng lớp dn chng. ng ni Dn Chủ l một chế độ đạo đức chỉ pht triển nếu quan niệm Thiện ch Chung mỗi ngy ăn su rộng trong Nhn Dn v Chnh quyền (1957, Q.3, tr.12). V đạo đức m ng Diệm ni ở đy chnh l tinh thần yu chuộng cng ch, tn trong người v tn trọng cả chnh mnh. Đ l những đức tnh được gi trọn trong hai chữ THNH v TN của Nho Gio v mang một bản chất tự nguyện. phải tu thn mới c được. Dy chnh l những nguyn tắc căn bản về nền dn chủ tương laic ho Việt Nam m ng Diệm đưa ra trước Quốc Hội ngy 5-10-1959, nhằm hưio71ng dẫn việc soạn thảo Hiến Phap. V thế Chủ Nghĩa Nhn Vị đ đưa ra một chiến lược dn chủ ha, một tổng hợp cc phương php dn chủ nhằm ph hợp với hon cảnh Nam Việt Nam, một x hội hậu thuộc địa v trong tnh trạng chuẩn bị chiến tranh với Cộng Sản miền Bắc.

     c- Dn Chủ ha từ dưới bung ln.

     Để thực hnh l thuyết Dn Chủ Nhn Vị, chnh phủ của ng Diệm đ pht động hai cuộc cch mạng cng một lc nhằm dung ha (Thi Ha) giữa l thuyết v thực hnh, giữa c phương php dn chủ v điều kiện đặc biệt của xứ sở. Tuy nhin, trong điểm chiến lược dn chủ ha l từ dưới bng ln.

     *Cuộc cch mạng thứ nhất, xẩy ra trn thượng tầng cấu trc: chuyển đổi chế độ qun chủ sang chế độ cộng ha. Cuộc cch mạng khng đổ mu nầy được phỏng theo cc định chế của chế độ dn chủ đại nghị ở cc nước tự do đn anh. Bắt đầu l một cuộc trưng cầu dn (23-10-1955) , truất phế cựu Hong Bảo Đại v tn nhiệm ng Ng Đnh Diệm trong chức vụ Quốc Trưởng. Sau đ một quốc hội lập hiến được bầu ra để soạn thảo Hiến Php. Hiến Php tr liệu bầu ra một tổng thống v quyền lực quốc gia cũng được phn phối theo nguyn tắc phn quyền giữa hnh php, lập php v tư php. Nhưng đặc biệt l theo tổng thống chế. Tổng thống được giao ph nhiều quyền lực nhằm mục đch thiết lập ra ci giới hạn cho một lộ trnh cưởng bch với mục đch dung ha cc l thuyết dn chủ với thực trạng của đất nước lc bấy giờ. Tuy nhin tất cả chỉ l (dn chủ) hnh thức, mang nặng phần l thuyết v l bước đầu để tiến tới cng cuộc dn chủ ha cc guồng my quốc gia. ng Ng Đnh Diệm kể lể với Higgins: C Higgins, C đ viếng thăm cc lng qu Việt Nam . C cũng đ từng nhn thấy những người Thượng cầm cy lao v với những phong tục tập qun đầy m tn dị đoan. Những người Chm. Những người Cao Đi. Những người Ha Hảo. ng Diệm đồng ho Cao Đi Ho Hảo với Thượng m tn đi đoan Những lng mạc cn trong tnh trạng sơ khai, cai trị bởi ng B Tổ Tin, bởi những người đ chết đy cũng l tnh trạng ở hầu hết cc nơi khc của Việt Nam . C ni cho ti biết, c Haggins, một nền dn chủ đại nghị c nghĩa g đối với họ trong khi ngn ngữ của họ chưa c ngn từ để diễn tả từ ngữ chnh trị nầy? (Tr.166)

      Tnh trạng thấp km nầy buộc hnh quyền dn chủ nhn vị phải đặt giới hạn cho một lộ trnh cưởng bch, giới hạn về cơ cấu (khng phải về tinh thần dn chủ), để dung ha những phương php dn chủ với tnh trạng km pht triển của đất nước. Để phục vụ con người của một x hội lạc hậu, m hnh Dn Chủ Nhn Vị khng thể đng khung trong những m thức dn chủ Ty Phương với một x hội ổn định v c một đời sống vật chất cao. Ấy l chưa kể đến m thức dn chủ tập trung của Cộng sản ch đạp nhn phẩm con người v dn chủ đại nghị Ty Phương lại đặt lợi ch tư bản trn tầng lớp cần lao. Ngoi ra đy l một sự chọn lựa cần thiết để xoa dịu những đi hỏi phải thực hiện dn chủ đại nghị kiểu Ty Phương của tr thức cấp tiến cũng như của phe đối lập. V bổ tc cho dn chủ đại nghị hnh thức ở thượng tầng, Chủ Nghĩa Nhn Vị thực hiện một loạt dn chủ trức tiếp bằng một cuộc cch mạng dưới hạ tầng.

      ** Cuộc cch mạng thứ hai, xy dựng một nền dn chủ thực sự dưới hạ tầng cơ sở: Đ l Quốc Sch Ấp Chiến Lược (ACL) hay cn gọi l cuộc cch mạng nng thn. Một hệ thống ACL, dinh điền, khu tr mật, với tinh thần dn chủ cổ truyền của lng x tự trị Việt Nam đ được xy dựng trn khắp miền qu Việt Nam . ở Miền Nam Việt Nam, Đề xướng ấp Chiến Lược l để thnh một cuộc cch mạng chnh trị, x hội v qun sự, thch hợp cho nước km mở mang v nhằm chống 3 thức giặc chậm tiến, chia rẽ v Cộng Sản. ACL bảo đảm an ninh thn x v duy tr mối tương thn lin đới v tự tc. Một nền dn chủ php trị thực sự, cộng đồng đồng tiến, cng bằng x hội.

      ACL l cơ hội để luyện tập khổ hạnh cho tm hồn thanh khiết, tự mnh vượt qu mnh. Mục đch của ACL l để cứu vớt v giải phng ton diện con người đứng trước hiện tượng chậm tiến của Phi. ACL nu lnmo65t chủ trương lớn lao, một cuộc cch mạng để hon thnh. (1962, Q.8, tr. 118-119)

      Chiến lược xy dựng Dan Chủ Nhn Vị bắt đầu từ hạ tầng cơ sở, ở nng thn, nơi m 95 phần trăm dn chng sinh sống.  

Trở ln

 

L MỘNG NGUYN:

     Nous en concluons que le personnalisme (qui nosait pas dire son nom) a toujours t prsent dans la culture vietnamienne, essentiellement asiatique et quil repose normalement sur la base du principe de la valeur suprme de lhomme. Et le dernier rveil de lhumanisme politique (dans la Constitution de la Premire Rpublique du Vietnam, de 1956 1963) ne pouvait se justifier que par son origine profondment orientale. Il sagit dun mlange lointain de taoĩsme, de bouddhisme et bien entendu de confucianisme sajoutant au culte traditionnel des anctres, pour aboutir une nouvelle thorie vietnamienne des droits fondamentaux, laquelle le concept chrtien de lhomme ne demeure pas tranger.

(Trch từ Du Personalisme dinspiration chrtienne lhumanisme politique vietnamien của Gio Sư L Mộng Nguyn đăng trn tạp-ch Kinh Tế Thị Trường Viet Marketing của Tiến Sĩ Nguyễn B Long số 56, phổ-biến trn diễn-đn lin-mạng, ngy 10 Nov 2004)

Trở ln

 

KIM ĐỊNH:

Thử nu ln vi nt tư tưởng triết l trong Phong thi An vi cuả Kim Định (*).

- L Hng Bruxelles

chnh cuả Cụ Kim Định l mời chng ta cng nhau khai quật triết l nhn sinh cuả tổ tin Việt tộc, hảy sống như  gi thoảng trn khng (phong), như nước chảy giửa dng  (lưu) . Nhưng v sao Cụ Kim Định lại bỏ cng sức ni đến sống cho  phong lưu  trong thời buổi  lm ngy khng đủ tranh thủ lm đm  nầy ? V sao lại đề cập đến hai đức tnh  tự tc v du h  trong một x hội duy tiền ti v lợi lộc  nầy ?  Đ l những nt tư tưởng kh đặc biệt trong  Phong thai An Vi , một tc phẩm cuả ton bộ sch triết l An vi, m ti xin tuần tự ước giản theo dn bi cuả tc giả đ vạch sẳn.
Do đ, cu định nghĩa về con Người đng đắn hơn phải hm chứa chữ Linh cn gọi l Thần, với chiều kch v bin như trong sch Việt Nho đ phổ biến: "Nhn linh ư vạn vật". Linh hay Thần khng ở hẳn nơi no, nn khng đu khng c. Ni khc, Linh hay Thần c thể ở khắp nơi, ở khắp trong vũ trụ, đng như cu ni con người l Đại Ng Tm Linh m Việt Nho đ phn ra hai phần Tiểu Ng v Đại Ng.
Tiểu Ng l phần con người bị giới hạn trong kha cạnh vật l v tm l, nghĩa l ci biết hời hợt rằng con người l con vật biết sống theo bản năng (ăn uống ni cười, cn đo thn hnh nặng nhẹ, suy l xt đan). Đại Ng l con người khng c bin giới đng khung, con người to lớn bằng vũ trụ như trong cu "vũ trụ chi tm", c nghĩa l tm con người như vũ trụ. Cu ni v von nầy độc sơ qua xem như khac lc, nhưng độc giả định tm m nghiệm l thấy ngay. Từ đy con người được nng ln ngang hng với Trời v Đất, cn gọi l tam ti Thin-Địa-Nhn, khi căn cứ vo thuyết Vạn vật Nhất thể m phn tch. Nếu Thin l một Ti v Đất l một Ti, th Nhn cũng l một Ti. Năng khiếu con Người phải được so snh với Trời v với Đất, bởi lẽ con người cũng c ci ti Tự Tc, con người tự n lm ra, tự n dựng nn. Ngoi thin năng dnh cho vạn vật, con người c một loạt cơ năng đặc biệt l , Tnh v Ch. Đy l những đặc tnh cho sự Tc Hnh chỉ c nơi con người, chứ khng c nơi con vật.
con vật l sản phẩm thin năng. Tri lại, chức thin năng nơi con người được vận dụng bởi l tr, tnh cảm v ch. Đy l những cơ năng để con người c khả năng đng gp, c khả năng trở thnh một "Tự Tc năng". Con người hơn con vật ở một chổ m khng con vật no c được, đ l "tự mnh lm lấy hết mọi chuyện cho mnh". Tự lm nh cửa để tr ngự, tự trồng tỉa để sinh nhai, tự chế biến thuốc men để ngăn ngừa bệnh tật...Khng c g m con người khng tự lm ra, tự đng dấu vo v lại biến đổi theo  văn sức  con người, một đức tnh văn ho khng tm thấy nơi sc vật. Cho nn trong dn gian đ c cu: "Ta cng Trời Đất ba ngi snh. Trời Đất Ta đy đủ ho cng".
Ho cng nn hiểu theo nghĩa l lm-ra-ci-g-mới-mẻ m trước đ khng c, v con người cũng c thể gọi l Ho cng v đ tạo dựng ra những ci mới mẻ như vậy. Chẳng hạn, cc gi trị lun l, nghệ thuật, khoa học, kỹ thuật...l những ci ring cuả con người, l hậu quả cuả việc con người tham dự vo những ci cần thiết, nếu khng lm ra n th cũng phải lm phần no đ, như cch đng dấu cuả mnh ln trn. Ngoi ra con người cn khả năng v bin l "cảm thng tham dự" cng Trời Đất. gọi l "tham thng". Con người khng ngồi chờ Trời Đất ban pht sẳn thức ăn m sống, m con người phải tham dự với Trời Đất để tiến ln trong việc lm m sống, đng như cu "nhn linh ư vạn vật". Từ đ đẽo, qua đ mi, tiến ln đồ đồng, đồ sắt, rồi qua kỷ nghệ, cng nghệ, hậu cng nghệ v.v. Cứ từng bước một đều do con người lm ra cả.
Khi ni đến Trời, Đất, Người l Tam Ti, th nn theo Việt Nho m hiểu rằng Ba Ti nầy khng bằng nhau trong "Bản thể" (tat primitif) m chỉ bằng nhau về đức tnh "Tự Lm" (tat d'action). Ni khc, cả Ba Ti cng hiệp sức tham dự trong tc động lm nn "thin địa vạn vật nhất thể" (tout soit un). Tam Ti đặt con Người ngang hng với Trời v Đất, để con người lm quen dần với nghĩ lớn lao về chnh mnh. Phi c sự suy nghĩ ấy mới dẫn dắt con người vo đng vị tr cuả n, mới hiện thực được đức tnh cuả mnh l  tc  (lm), tự tc (tự mnh lm). Đy l phần cốt lỏi cuả triết l An Vi trong quan niệm về con người. Đứng trn phương diện hng ngang (tức l x hội) th triết l An Vi chủ trương khc biệt với những triết l độc  Ti  hoặc độc  Thần  chỉ ưa những định nghĩa hn km về con người. Từ những thuyết đ con người lm quen với niệm tự ty, con người bị lung lạc mới dễ bề suy phục. Cn đứng về phương diện hng dọc (tức l tm linh), th triết l An Vi chủ trương ci ti tự tc hnh, tự lm như Trời Đất ti bồi c tự động con người, tự đảm lấy trch nhiệm đặt đễ độc lập, khng để cho con người rơi vo thuyết Định mệnh (tất cả đều do mệnh số cuả Trời Đất). Quan niệm tự tc hnh nầy gip con người giữ được nhn chủ tnh cuả mnh. Triết l An Vi l dụng cụ đả ph những quan niệm con người thấp km, con người nhu nhược v tnh cột chết mnh vo chỗ tầm thường, li ko con người ở l lại tầng thấp b thiếu cả hạnh phc.  
Ci ti tự tc hnh, tự lm l tiu chuẩn hiệu nghiệm để quyết định thi độ. Cng ngy con người cng nhận thức ra sự cần thiết phải c ăn uống, c truyền sinh, c yu thương, c b bạn,... tương đối ho lun thường, dn chủ ho tn gio v dn chủ ho quyền cai trị. Bởi thế nn ngy nay lương tm con người khng thể chấp nhận những nghĩ về vua thần nữa, khng c thin mệnh, khng c rồng chầu vua. Đ chỉ l những thứ bịa đặt c hệ thống, những giả tạo gip kẻ chuyn ch tước quyền lm người cuả con Người. Đy l quan niệm hết sức thực tiễn gip con người đng gp sức lực cuả mnh vo mọi cơ cấu x hội bằng tc động cng cực, bởi lẽ tc động l bản tnh con người.
Chnh ci biết tự lm ra, tự dựng nn sự vật nầy đ đưa con Người ngang hng với Trời Đất v chnh đy mới gọi l Biết Người.
Để khoả lấp hai triết l xa xưa đ, hm nay triết l An Vi chủ trương minh bạch rằng cứu cnh cuộc sống con người l Hạnh Phc Min Trường cho c nhn v cho mọi người. Nội dung Hạnh Phc khng đặt ở xa m phải ở đy v by giờ, c thể tm tắt vo 5 chữ Ph, Qy, Thọ, Khang, Ninh. Đy l tiu chuẩn thiết thục nhất v n đi st với thực tại với cuộc sống v triết l về cuộc đời trở nn giản dị nhất. Tri lại, nến lấy Hạnh phc con người lm cứu cnh th phải hướng đến con người ton diận, nghĩa l khng những bằng l tr (l luận) như trong sự thật m bao gồm cả tnh, ch, tm, can, tỳ, phế. Như vậy mới tm ra được con đường trung thực cuả  chn, thiện, mỹ .

Bản tnh con người c hai đặc điểm l Hnh Tc Tnh (activitude) v V Bin Tnh (infinitude). Do đ, n đi hỏi một siu hnh đi qua một quảng đường di m Việt Nho chia ra bốn bậc: V Hnh (l tr), V Tượng (mắt), V Thanh (tai), V X (mủi). C như vậy mới đạt được Đại Ng v c đạt Đại Ng mới đạt Hạnh Phc min trường, tức l cứu cnh con Người.
Siu hnh đặt trn thời gian th ắt phải mang theo quan niệm mnh mong về con người, bởi lẽ người l đức cuả trời cuả đất chung đc lại m lm ra. N thường để lại những dấu vết trong Từ, Tượng, Số, Chế, qua bao kinh nghiệm cuả con người lịch sử, m theo Việt Nho gọi đ l Minh Triết (sagesse). L tưởng cuả siu hnh đặt trn chữ Thời l lối sống trọn vẹn c thể gọi l hiện tại min trường: Hiện diện ở đy v by giờ, tức vừa cụ thể (ở đy) nhưng lại bao trm cả trường cửu (by giờ). Đấy l một cử chỉ gọi l an vi, v n khng bị b buộc vo một mục tiu nhỏ hẹp, nhưng theo ci mẫu mực lớn lao m văn ho Việt gọi l Hồng Phạm. (xin xem thm chữ Thời trong triết l An vi, Kim Định).
Cho nn đng gọi l min trường, khi no thể hiện được cả hai phương thức: vừa giử được phương thức mẫu mực vừa đn nhận những luồng sng tạo mới. Đ l bi ton m triết l An Vi đ đưa ra giải quyết tin thin l thuyết với 3 nguyn l chỉ thị bằng cc số 2-3-5 v số 9

Cũng như Trời v Đất l hai hạn từ hay l hai đối cực bất động, nay đặt con Người biến động lm tương quan, th cả ba ti trở nn một nền tảng, như trong thuyết Tam Ti đ ghi đậm nt: Thin-Địa-Nhn. Con người trở thnh tc nhn như trời đất, cả ba Trời Đất Nguời đ hội thng cng tham dự với nhau m Việt Nho gọi l Tham Thng. Chẳng khc no như Trời Đất cho con người thịt c để ăn, th con người cũng cần tham dự vo để biến chế chin, xo thịt c sao cho thức ăn trở nn ngon lnh. Nhn chũ trong thuyết Tam ti l ở tại chỗ tham dự ty nơi v ty thời. Một việc tốt l một việc do con người lm ra ở một lc xứng hợp, trong một nơi thch đng nghĩa l một việc đng với thin thời, địa lợi v nhn ho. Người tốt l người nghĩ tốt cho mnh v lun cho kẻ khc. L tưởng l cảm thức được nhn loại tnh ở cng khắp nơi m con người xem như l phận sự bắt buộc phải tham dự (vũ trụ nội mạc chi phận sự) cả , tnh v ch cch thnh khẩn, chứ khng nn ngồi đ m trch trời, trch đất, trch người (bất on thin, bất vưu nhn).
C tnh l điểm cao cht vt m mỗi con người thường cố gắng đạt tới. Cũng như đạt được cứu cnh cuộc đời, khi con người đạt được c tnh trở thnh con người c nhn cch, c gi trị nhn chủ. Ni nhn cch c nghĩa l đi đến cng cực cuả con người, cũng như ni cch vật l đến chỗ cng cực (tuyệt đối) cuả sự vật. Triết l An Vi gọi đ l luật Ch Trung Ho, (cng đi su vo sự vật cng hiểu biết sự vật an tại), Phần 6. Triết l An Vi.
Trn phương diện nguồn gốc th gọi l Việt Nho cn gọi l nguyn nho, v trn phương diện cơ cấu th gọi l An hnh hay l An vi, một triết l mức độ l tưởng m tc động con người c thể đạt được, bởi lẽ theo Việt Nho muốn an hnh th ba chữ  Ho, Nhn, Linh  phải đi cng nhau. Ha l ho hợp, hai m một, một m hai. Nhn l nhn phẩm con người nằm trn mọi sự vật, Linh l thần linh, một quan niệm then chốt để đạt được hai mục tiu trn. Sau đy l những đặc trưng cuả triết l Việt Nho:
Nhn l nhn chủ, con người phải lm chủ ring một cỏi, chỉ lin hệ chứ khng lệ thuộc cuả Trời Đất. Bởi lẽ n lệ Trời tức l tự buộc mnh vo thuyết định mệnh, một hnh thức n lệ tr hnh; v nếu n lệ Đất l tự buộc mnh vo duy lợi cuả hạ tầng kinh tế chỉ huy. Như thế, con người mất cả quyền hnh v nhn phẩm, khng cn gọi l nhn chủ được.
Linh cũng gọi l Thần m Việt Nho định nghĩa l Thần V Phương. Thần khng c phương tức l khng bị lệ thuộc vo hnh thi hay vị tr no, Việt Nho quan niệm thần l trống rỗng, ni khc thần l v hnh, v tượng, v thanh v v x. V c V như thế mới thấu nhập cng khắp để nối kết hai thi cực Trời v Đất trong cuộc ho hi vĩnh cữu.
cc Tăng Lữ cuả thần Brahman đ trở nn những người lm giu mạnh nhứt, họ khng từ chối cả những phương tiện phi nhn kể cả việc bắt cc b go phải ln gin hoả chết theo chồng để dnh mọi cuả cải cho Tăng lữ Brahman. Một thời B la mn đ by ra luật php bảo vệ nhm Tăng lữ, để rồi về sau đ bị Phật Thch ca đập tan hơn hai triệu thần B la mn v lm cho đạo Ba la mn lu mờ hẳn cho đến thời Shankara mới khi phục được nhờ sự st nhập cuả Phật vo B la mn gio, tuyn dương Phật l một hiện thn (avatar) cuả thần Brahma. Trong thế mạnh B la mn đ chấp nhận mọi gi trị mới cuả Phật, tức l thu gp hết sinh lực Phật v kết quả, hm nay Phật gio trở nn lu mờ trn đất Ấn độ. Từ B la mn đến Shankara người dn Ấn độ vẩn chưa giải thot những cảnh p bức ngho khổ, thế mới biết triết l V vi cũng mang thất bại như Hữu vi.
Triết học khng phải l khoa học, cũng chẳng phải l kinh nghiệm hay thực nghiệm như vật l, ton học, động vật học. N khng phải một thực trạng tri thức cố định giới hạn m l một mn học tm về nguyn l gốc Do đ, triết l An Vi, một nền triết l Việt Nho được đề ra với thế giới hiện đại coi như xứng hợp để dẫn nhn loại đến cảnh phong lưu trước mối đe dọa cuả nạn  cơ tm , mục đch giải phng ci tm con người ra khỏi sự đe dọa bởi  cơ kh . Triết l An Vi l cha kho  tc hnh  độc nhất để  hữu cơ kh m khng bị cơ tm , v như vậy mới đạt được cứu cnh Hạnh Phc con người.
Như trn đ ni, Việt Nho quan niệm yếu tnh con người l tc hnh, l hnh, l ngũ hnh. Đ l b quyết thnh cng cuả An vi, n chủ trương lin hệ tương quan chứ khng lin hệ trn sự vật, giới hạn bởi hai hạn từ  năng  v  sở .
Tc hnh cao nhất cuả Việt Nho l  đốc hnh , nghĩa l hnh đầy thnh khẩn bằng cch đầu tư trọn vẹn sinh lực vo chnh việc lm, khng lng ph cht no vo bn năng hay bn sở (bn chủ hay bn đối tượng) để trnh phn tn sinh lực. Nhưng đy l một v dụ trong  đốc hnh v thức . Phn tch cng cực trong hnh động đốc hnh, ta thấy c ba hạng ty theo sự đối đi cuả chủ thể v đối tượng. Khi đối tượng đoạt chủ thể ta hảy gọi l Hữu vi.. Khi chủ thể đoạt đối tượng th gọi l V vi. Khi chủ thể v đối tượng hi ho th gọi l An Vi.
Trong đạo nhập thế th hữu vi đặt nặng trn vật thể, đng hơn l trong niệm cuả vật thể. Tri lại trong đạo tị thế th v vi đặt nặng trn chủ thể (tm), trn thi hư, nn khng lm. Trong khi đ th An vi đặt nặng trn chữ tc hnh. Tuy tc hnh cng cực nhưng khng bao giờ đnh mất chữ  tiết  m lun giử  lm v chơi  trong nhịp điệu hi ho. An vi coi việc lm như thnh tố cấu tạo nn con người, việc lm khng cn l ci g ty phụ, m chnh l bản tnh con người, nhưng lm cho tiểu ng chiếm 2 v chơi cho đại ng phải chiếm 3. Hai hnh động Lm (2) v Chơi (3) tạo nn 'Ngũ hnh' (2+3=5). V thế nn Việt Nho gọi Ngũ hnh l An vi.
Triết l An vi (*) l sự xếp đặt giửa  xuất v nhập , giửa  c v khng , giửa  vạn v vn , gip con người sống được cuộc sống như chơi, một cuộc sống thanh thot nhẹ nhng, khng bm vo chi cả, c m như khng, khng m lại c. An vi l "đường cong duyn dng" khng trn khng vung, l biểu tượng cho mun vn động ứng tế vi khc. Tm lại, đại để triết l An vi l lối sống cuả con người  ở đời , khng  xuất thế  cũng khng  nhập thế  m l  xữ thế  sao cho con người đạt được Hạnh phc cng cực.
(*) An viet, Houston P.O. Box 91611, Houston, TX 77291-1819.
Trở ln

     

l xun nhuẬn